Een muzikale verzetsstrijder: Frieda Belinfante
In aanloop naar De Nationale Dodenherdenking en Bevrijdingsdag staan we stil bij een figuur die een prominente rol heeft gespeeld in deze geschiedenis: Frieda Belinfante (1904-1995). Naast succesvol dirigente, celliste en openlijk lesbienne was zij namelijk ook verzetsstrijder.
De eerste vrouwelijke dirigente
Frieda Belinfante groeide op in een muzikaal gezin: zij, haar zussen en haar broer leerden allemaal een instrument bespelen. Voor Frieda werd dit de cello. Toen ze 16 jaar oud was speelde ze voor het eerst in de Kleine Zaal van het Concertgebouw en in 1932 werd ze aangenomen als dirigente van het schoolorkest van het Baarnsch Lyceum.
Zelf formeerde ze Het Klein Orkest, een gezelschap dat in 1938 een serie uitvoeringen gaf in het Concertgebouw. Hiermee was Belinfante de eerste vrouwelijke dirigente die in Nederland voor een professioneel orkest stond.
Frieda Belinfante dirigeert in de Kleine Zaal van het Concertgebouw (1937)
In de documentaireserie 'Vrouwen op de bok' worden vrouwelijke dirigentes uitgelicht
Persoonlijke leven
Niet alleen haar baan werd gezien als opmerkelijk, ook haar persoonlijke relaties zorgden voor opspraak. Belinfante viel namelijk openlijk op vrouwen. Zo had ze geruime tijd een relatie met componiste Henriëtte Bosmans, met wie zij samenwoonde van 1922 tot 1929.
Zelf vond Belinfante haar lesbische identiteit niet problematisch: “je doet iets voor de samenleving als je de mensen muziek geeft en ze muziek laat horen. Als vrouw, als man, als homo of als hetero. Wat maakt dat in vredesnaam uit.”
In 1930 trouwde ze met fluitist Johan Feltkamp, al wist hij dat ze meer van vrouwen hield. Het huwelijk hield geen stand en de twee gingen in 1936 uit elkaar.
Frieda Belinfante en Henriëtte Bosmans
Luister de aflevering van de podcast ‘Muziek is een vrouwelijk woord’ over Bosmans en Belinfante
Verzet
Na de capitulatie hief Belinfante Het Klein Orkest op en werd ze actief in het verzet. Ze begon persoonsbewijzen te vervalsen, hielp Joden bij het vinden van onderduikadressen en raakte betrokken bij de Groep 2000 van Jacoba van Tongeren. Ook zette zij zich in voor het kunstenaarsverzet. In 1942 werd Belinfante verantwoordelijk voor de verdeling van de steun aan musici vanuit de Centrale Kunstenaars Commissie, een fonds dat was opgericht om kunstenaars te ondersteunen die weigerden om zich bij de Kultuurkamer aan te melden.
In 1943 speelde Belinfante een rol bij het plannen van een van de grootste sabotagedaden van het verzet in Nederland: een aanslag op het Amsterdamse Bevolkingsregister. Vanwege haar vrouwelijke aard mocht ze zelf niet deelnemen aan de uitvoering van de actie, maar de zorgvuldig geplande aanslag op het archief slaagde. Het register ging in vlammen op. De aanslag werd verraden en meerdere betrokkenen werden gearresteerd en gefusilleerd. Belinfante vermomde zich als man en ging door het leven onder de naam ‘Hans Kroon.’ In december 1943 besloot ze Nederland te ontvluchten.
Toen ze na de oorlog naar Nederland terugkeerde, kon ze hier niet meer aarden. Terugkerende Joden werden allesbehalve warm ontvangen, vele collaborateurs bleven ongestraft en het Concertgebouw speelde weer alsof er niets gebeurd was. In 1947 vertrok Belinfante daarom naar de Verenigde Staten. Ze vestigde zich in Californië en werd een veelgevraagd celliste en muziekdocente. Ook hier werd ze dirigente van een zelf opgericht orkest: het Orange County Philharmonic Orchestra.
Frieda Belinfante vermomd als 'Hans Kroon'