Voor de 19e eeuw werden vrouwen geschilderd als vrouwelijke archetypen uit de Bijbelse en klassieke wereld, zoals een Madonna of Venus. Tot de Vlaamse schilder Alfred Stevens (1823 - 1906) het aandurfde om 'de gewone vrouw' te schilderen. Hij was een echte vernieuwer. Anders dan zijn voorgangers verbeeldde situaties en personen uit zijn eigen tijd.

Stevens schrijft zich al op 11-jarige leeftijd in bij de Academie voor Schone Kunsten van Brussel. Daar krijgt hij een streng klassiek georiënteerde opleiding. Zelf heeft hij daar ooit over gezegd: 'Niemand wordt een groot schilder die het ambacht niet volmaakt beheerst'. Maar de opvattingen die in z'n werken uit die tijd naar voren komen verraden de verfijnde waarnemingszin van Stevens. Kunsthistoricus Georges Mayer: 'Hierin toont zich zijn Vlaamse afkomst met die sterk gewortelde drang naar een realistische benadering.' 

'Bij een schilder als Alfred Stevens is het interessant om te bedenken dat de kunstenaars die vanaf 1840 werkzaam waren niet goed wisten welke richting ze op moesten met hun werk', zegt cultureel analist en kunsthistoricus Griselda Pollock. Stevens was zich sterk bewust van de ontwikkelingsgang van de kunst en wilde niet 'het verleden' schilderen. Hij was van mijn mening dat het voor de toekomst interessanter is om situaties uit zijn eigen tijd te schilderen. Op een schilderij van zijn atelier dat hij later maakt, zie je schilderijen uit allerlei verschilende perioden. En overal put hij inspiratie uit.

blockquote
Hij was de eerste die een vrouw durfde te schilderen. Een vrouw met haar gedachten, emoties of dromen
Griselda Pollock, kunsthistoricus

Geen vrouwen uit de Bijbelse en klassieke wereld

In 1849 vertrekt de Vlaamse schilder naar Parijs en gaat hij werken voor de kunstenaar Joseph Robert-Fleury. Die gaf Stevens de goede raad om naar het Louvre te gaan en daar werk te kopiëren. Dat deed hij, maar Stevens kopieerde alleen schilderijen met vrouwen. Zijn interesse ging dus niet uit naar historische taferelen, maar vooral naar vrouwen. Volgens Pollock was het destijds absoluut vernieuwend om één vrouw te schilderen: 'gewoon een vrouw schilderen, zomaar een vrouw, dat was nieuw. Hij was de eerste die een vrouw durfde te schilderen in een ruimte, een vrouw met haar gedachten, emoties of dromen'. 

Stevens lijkt met zijn stijl tegemoet te willen komen aan een toenemende vraag voor vernieuwing in de schilderkunst. Rond 1845 zei de Franse dichter Baudelaire: waarom schilderen jullie saaie dingen uit het verleden terwijl het moderen Parijs toch zoveel boeiende onderwerpen te bieden heeft? 'Het vroege werk van Stevens bewijst dat hij beslist tot die kunstenaars behoort die zoeken naar een beeldidioom dat aansluit op hun leefomgeving', aldus Pollock.

Vrouw staat centraal

Het bijzondere van de 19e eeuw is dat al die schilders inzagen dat vrouwen, de vrouw in algemene zin en het vrouwelijke zouden uitgroeien tot het centrale beeldsymbool waarmee ze uitdrukking konden geven aan de nieuwe tijd. Hij had tijd nodig om de moed te verzamelen en een vorm te vinden voor het schilderen van een vrouw die niet per se bij naam bekend is maar die je gewoon haar eigenheid toont. Stevens plaatst het vrouw zijn in een modern kader zonder verhaal, zonder toelichting of uitleg over wie we hier zien.

Close Up | Zaterdag 21 april om 10.20 uur op NPO 1

alfred stevensimpressionismemodernisme
Deel dit artikel