De mysterieuze glasharmonica uit de 18e eeuw was al snel een hit. Componisten als Händel, Mozart en Beethoven raakten geïnspireerd door het ongewone, ijle geluid van een natte vinger die over de rand van een wijnglas wordt gewreven. Benjamin Franklin ging uiteindelijk de boeken in als uitvinder van het instrument. Helemaal risicoloos is luisteren naar de glasharmonica niet: je zou er zomaar krankzinnig van kunnen worden.
Geschiedenis
De Schotse musicus Richard Pockridge (1690-1759) toerde door het land met een geweldige act. Op een stellage van gevulde wijnglazen voerde hij muziekstukken uit van onder andere Händel. Eerst door met stokjes op de rand te slaan, en later door met natte vingers over de rand te wrijven. ‘Een hemels orgel’ noemde hij het hoog en ijl klinkende instrument. De Amerikaanse politicus en wetenschapper Benjamin Franklin zag het geknoei met losse glazen en dacht: dat kan beter.
Uitvinding
Benjamin Franklin (1706-1790), aanvankelijk boekdrukker, zat vol goede ideeën. Hij bedacht onder andere de voorloper van de moderne bibliotheek, publiceerde eigen theorieën over elektriciteit en droeg bij aan de ontwikkeling van de luchtballon. Na het horen van de glasharmonica besloot hij glazen kommen van groot naar klein aan een stok te hangen. Deze stok kon dan met een pedaal in het geheel worden rondgedraaid. Door natte vingers op de draaiende randen te leggen ontstaat hetzelfde typische geluid als dat van Pockridges wijnglazen. De glasharmonica deed het aanvankelijk heel goed in de adellijke kringen. Mozart componeerde bijvoorbeeld een ‘Adagio in C’ voor de Britse Marianne Davies.
Waanzin
Niet iedereen was even gecharmeerd van het apparaat. Er gingen allerlei geruchten dat luisteren naar de glasharmonica je depressief en gek maakte, of het bracht je in een melancholische stemming. De Duitse arts Franz Mesmer (1734-1815) hypnotiseerde zijn patiënten met het apparaat. Later werd gedacht dat het bespelen van het glas tot loodvergiftiging leidde. De Italiaanse operacomponist Gaetano Donizetti (1797-1848) maakte in zijn opera ‘Lucia di Lammermoor’ handig gebruik van deze reputatie van het instrument. Als zijn hoofdpersoon Lucia krankzinnig wordt, schrijft hij in eerste instantie muziek voor glasharmonica. Later herschrijft hij het voor twee fluiten – waarschijnlijk om praktische redenen.
Oudheid
De geruchten dat de glasharmonica je krankzinnig kon maken kwamen niet zomaar ergens vandaan, maar vinden hun oorsprong in de oudheid. De oude denkers Pythagoras (572 - 500 v.c.) en Cicero (106 - 43 v.c.) beschrijven hoe mensen door muziek beïnvloed worden. Met muziek zou je je ziel kunnen afstemmen op de oerklank van de kosmos en de hemelse sferen. Verkeerde tonen brachten je uit balans, dus dat kwam heel precies. Deze theorie heeft tot ver in de 16e eeuw invloed gehad. De link tussen de geluiden van de kosmos, hemelse sferen en het gekke, desoriënterende geluid van de glasharmonica was snel gelegd.
Natuurkunde
Moderne wetenschappers kwamen later met een natuurkundige verklaring voor de buitenaardse klank van de glasharmonica. Mensen localiseren geluid veel beter als het onder de 1000 HZ (relatief laag) is. Omdat het glas veel hoger klinkt (tussen 1000 en 4000 Hz) dan de meeste instrumenten, zijn de hersenen niet meer honderd procent zeker van de locatie.
Björk
Inmiddels is het instrument terug van weggeweest: met de moderne techniek is het veel beter te versterken en niet slechts bruikbaar in de salon van een rijke landheer. Artiesten als Björk en Pink Floyd verwerkten de glasharmonica in popmuziek.
