De baryton is een instrument voor koningen en prinsen. Voor het vervangen van een snaar was de hele hofhuishouding nodig. Het cello-achtige instrument zit vol special effects, zoals geheime tokkelsnaren die het publiek niet kan zien. De componist met de meeste werken voor de baryton was Joseph Haydn: zijn werkgever speelde graag op het prestigieuze apparaat.
Familie
De baryton lijkt op een grote, flink versierde cello, maar is eigenlijk meer verwant aan de 16e en 17e-eeuwse ‘viola da gamba’, letterlijk ‘beenviool’. Een verwarrende naam, want deze gamba is helemaal geen familie van de viool. De gamba is familie van de contrabas, instrumenten die als een gitaar worden gestemd. Dat is ook goed te zien aan de vorm van het instrument. De baryton, de viola da gamba en de contrabas hebben zogenaamde ‘hangende schouders’, terwijl de normale viool of cello bij de hals een ronde vorm heeft.
Werking
Een special effect van de baryton zijn de stalen snaren aan de achterkant van het instrument, die met de duim worden getokkeld. Deze snaren worden ‘sympathiserende snaren’ genoemd, omdat ze gelijk met de snaren aan de voorkant moeten klinken. Die snaren aan de voorzijde van het instrument zijn ook bijzonder: aan de ene kant kunnen ze worden gestreken met een strijkstok, zoals bij een viool, en aan de andere kant kunnen ze met de hand worden getokkeld.
Ontstaan
Er zijn in totaal zo’n vijftig historische barytons gevonden, al hebben ze waarschijnlijk allemaal aanpassingen op de oorspronkelijke vorm van het instrument. Het is daarom lastig om precies te zeggen hoe de eerste bariton is ontstaan. Waarschijnlijk is het een combinatie van de hiervoor genoemde viola da gamba en een dandora, een Engels tokkelinstrument. De Engelse koning James I zou de baryton bijzonder hebben gewaardeerd. Ook de vorst van Esterházy, bij wie componist Joseph Haydn werkte, had zich bekwaamd in het bespelen van de baryton.
Haydn
Omdat er tot dan toe weinig muziek voor de baryton was geschreven, moest hofcomponist Haydn hard aan het werk. Voor de vorst van Esterházy schreef hij meer dan 175 composities waarin de baryton een rol speelde. Een groot deel hiervan zijn ‘baryton trio’s’. Het lastige was dat het complexe instrument moeilijk bespeelbaar was, en Haydn de lat niet te hoog mocht leggen voor zijn vorst.
Het Nederlands Baryton Trio
In de vijfde aflevering van De Tiende van Tijl, op 24 april 2015, herontdekt Tijl Beckand de baryton als vergeten instrument. De baryton wordt bespeeld door het Nederlands Baryton Trio, het eerste en enige Baryton trio in Nederland. Het trio bestaat uit Freek Borstlap (baryton), Helena van Tongeren (altviool) en Jan Insinger (cello). Lees meer over het trio in hun biografie.
Freek Borstlap geeft uitleg over de baryton in het programma Vrije Geluiden
Een zogenaamd ‘Baryton Trio’ geschreven door Joseph Haydn
