Het is al tijden een interessante discussie binnen de klassieke muziekwereld. Waarom horen we zo weinig over vrouwelijke componisten (of moeten we componistes zeggen)? Ze waren er zeker: vrouwen als Clara Schumann, Alma Mahler, Lili Boulanger en Henriëtte Bosmans hebben een fantastisch oeuvre achtergelaten. Zij zijn de bekendere namen. Andere vrouwen, zoals Fanny Mendelssohn, schreven wel degelijk heel veel zelf, maar kregen niet de credits of moesten schrijven onder een pseudoniem. Een deel van de composities van Fanny werd uitgebracht onder de naam van haar broer, Felix, en een groter deel werd überhaupt niet gepubliceerd.
De beste kans op een goed leven
De redenen verschillen. Vrouwen hadden de pech om te leven in een wereld waar je als vrouw aan andere verwachtingen moest voldoen. Trouwen en kinderen krijgen was vaak de beste kans op een goed leven, en dan is een beroep ernaast lastig, en weer anderen hadden simpelweg niet het geld om een gedegen opleiding te volgen of te kunnen optreden. In de podcast Muziek is een vrouwelijk woord worden enkele verhalen van deze vrouwen uitgelicht en krijgen de componistes een hernieuwd podium, een podium dat in hun tijd niet mogelijk was, om welke reden dan ook.
Dit artikel is afkomstig uit het magazine 'AVROTROS Klassiek presenteert... het Animato Kwartet!'. Met talenttraject 'AVROTROS Klassiek presenteert' ondersteunen wij de topmusici van morgen met datgene waar we goed in zijn: opnames maken en een podium op radio en tv. Steun dit traject en word lid van AVROTROS Klassiek. U ontvangt dan drie keer per jaar de debuut-cd's van de jonge deelnemers aan het traject, inclusief luxe magazine.
Barbara Strozzi
Toch waren er ook vrouwen die wel door konden breken, talenten die in hun eigen tijd naam wisten te maken en een plek veroverden tussen de mannen. Een voorbeeld hiervan is de Italiaanse Barbara Strozzi, naast barokcomponiste ook gevierd sopraan. Barbara wordt geboren in 1619 in Venetië, als dochter van de invloedrijke poëet en edelman Giulio Strozzi. Op haar 12e wordt haar buitengewone muzikale talent ontdekt. Om haar indrukwekkende stem te begeleiden, leert ze de luit te bespelen. Vader Giulio is trots op zijn dochter en haar talent, en zet haar op les bij een voorname componist, Francesco Cavalli. Daar blijkt ze ook nog eens aardig goed muziek te kunnen schrijven. De wereld en klasse waarin Barbara opgroeit, is een interessante en vruchtbare voor vrouwen - mannen hebben weliswaar meer invloedrijke en belangrijke posities, maar vrouwen krijgen wel toegang tot een opleiding en kennis. De kansen van Barbara worden, naast haar uitzonderlijke talent, mede mogelijk gemaakt door de financiële onafhankelijkheid van haar vader, en de ruimte om binnenshuis muziek te kunnen beoefenen.
La virtuosissima cantratice
Het 17e-eeuwse Italië is glorietijd voor de kunsten: Caravaggio luidt de nieuwe eeuw in met zijn verbluffende werken, in Rome wordt het Sint-Pietersplein vormgegeven. De waardering voor de schone kunsten is groot. Barbara’s vader ziet in zijn dochter een beroemdheid, klaar om de wereld te veroveren, en begint haar muzikale talenten publiekelijk tentoon te stellen. In de concertzaal van Giulio’s Accademia degli Unisoni, opgericht voor zijn dochter, geeft Barbara live optredens en zingt ze haar eigen composities. De jonge zangeres staat op de posters als “la virtuosissima cantratice di Giulio Strozzi”.
Zwaarden van laster
Al snel krijgen Barbara’s kunsten ook de aandacht buiten de accademia, en in 1644 wordt haar eerste boek met composities uitgebracht in print: Il primo libro de’madrigali. Met haar eigen naam op de voorkant. Een unicum. Ondanks haar eerdere succes twijfelt Barbara over de uitgave. In het voorwoord zegt ze: “Als vrouw, maak ik me zorgen om het publiceren van dit werk”, gevolgd door een passage waarin ze mannelijke invloed en de mogelijke reacties beschrijft als “bedreiging door zwaarden van laster”. Het blijkt het eerste van acht populaire liederenboeken te zijn.
Deze ‘bedreiging’ komt ook in een andere anekdote naar voren: gedurende Barbara’s leven gaan geruchten dat ze bijklust als courtisane, verhalen die vermoedelijk worden verspreid door haar mannelijke collega’s of bewonderaars. Misschien is het jaloezie, of de toenmalige visie op vrouwen die in het theater staan, maar mogelijk is het ook de interpretatie van een schilderij van Barbara. Op een bekende afbeelding is de zangeres te zien met een ontblote borst. Dit kan te wijten zijn aan een gescheurde jurk, of het feit dat ze als jonge alleenstaande moeder vier kinderen moet opvoeden, maar de verhalen over haar leven als minnares overschaduwen een deel van haar carrière. Toch hebben die carrière en het buitengewone talent van Barbara ervoor gezorgd dat ze tegenwoordig bekendstaat als de meest productieve componist (man of vrouw) van wereldlijke muziek in Venetië in de 17e eeuw. En dat onder haar eigen naam.
Podcast Muziek is een vrouwelijk woord
Benieuwd naar meer? In de podcast Muziek is een vrouwelijk woord hoor je nog onvertelde en verrassende verhalen over vrouwelijke componisten. Van Maria Anna Mozart tot Henriëtte Bosmans: wat voor een leven leidden ze? En wat kregen ze voor elkaar in een door mannen gedomineerde wereld? Podcastmaakster Rebecca van der Weijde, historica Agnes Cremers en musicologe Simone Leuven zoeken het uit. De podcast is te beluisteren op alle podcastplatforms.
Beluister de podcast Muziek is een vrouwelijk woord
