40 dagen na Pasen vieren we in Nederland Hemelvaartsdag. Omdat Pasen altijd op een zondag valt, en de tussenliggende periode precies veertig dagen telt, is Hemelvaartsdag altijd op een donderdag. Deze donderdag in mei is voor een groot deel van Europa een officiële vrije dag, maar wat vieren we eigenlijk? En is deze kerkelijke feestdag ook terug te vinden in de klassieke muziek?
Met Pasen vieren christenen dat Jezus Christus drie dagen na zijn kruisiging weer opstaat uit de dood. Veertig dagen later wordt zijn hemelvaart gevierd. In die tussenliggende veertig dagen laat Jezus Christus zich nog enkele keren aan het volk zien, maar op de veertigste dag vertrekt hij definitief naar de hemel. Bij deze tenhemelopneming zijn alle volgelingen van Jezus Christus aanwezig. In de Bijbel wordt de handeling van de hemelvaart beschreven als de verschijning van een witte wolk, die Jezus in zich opneemt en meevoert. Vlak voor de opneming doet Jezus een laatste belofte: hij vertelt zijn volgelingen dat de Heilige Geest hen binnenkort zal komen helpen. Dat gebeurt tien dagen later, de dag waarop we Pinksteren vieren. Op Pinksteren wordt de Heilige Geest uitgestort over de aarde.
Hemelvaartsdag is ook sterk verbonden met de opleving van de natuur.
Uit christelijke feestdagen als Pasen en Kerst zijn vele tradities voortgekomen, maar bij Hemelvaartsdag is dat minder het geval. De dag is wel sterk verbonden met 'dauwtrappen', de traditie om in alle vroegte op te staan en een wandeling of fietstocht door de natuur te maken. Zo vroeg, dat de dauw nog op het gras ligt. Dit komt voort uit de verhalen dat men vroeger om drie uur 's nachts opstond om blootsvoets over het gras te dansen. De dauw zou een zuiverende werking hebben op de huid. Naast de link met Hemelvaartsdag, is dauwtrappen ook een viering van de lente en de opleving van de natuur.
Hemelvaartsdag in klassieke muziek
Johann Sebastian Bach schreef naast zijn beroemde 'Weihnachtsoratorium' en 'Matthäus-Passion' nog meer historische passies. Eén daarvan is 'Lobet Gott in seinen Reichen; Oratorium auf Himmelfahrts'. Dit werk werd voor het eerst uitgevoerd op Hemelvaartsdag in 1735 in Leipzig. Hoewel de vorm van dit stuk meer wegheeft van een cantate, een compositie speciaal voor zangers, wordt het wel geschaard onder Bachs oratoria. Dat komt door de doorlopende verhaallijn, gebaseerd op het bijbelse verhaal van de hemelopneming van Jezus Christus. De passages uit de bijbel worden verteld door een Evangelist. Al is het minder bekend, het oratorium wordt altijd wel ergens in Nederland uitgevoerd rondom Hemelvaartsdag.
Bach is niet de enige die zich liet inspireren door het verhaal. Vele klassieke componisten volgden, met als rode draad de tekst van Psalm 47 uit het Oude Testament. Deze tekst is in het Nederlands als volgt:
Een psalm, voor den opperzangmeester, onder de kinderen van Korach.
Al gij volken, klapt in de hand; juicht Gode met een stem van vreugdegezang.
Want de HEERE, de Allerhoogste, is vreselijk, een groot Koning over de ganse aarde.
Hij brengt de volken onder ons, en de natiën onder onze voeten.
Hij verkiest voor ons onze erfenis, de heerlijkheid van Jakob, dien Hij heeft liefgehad. Sela.
God vaart op met gejuich, de HEERE met geklank der bazuin.
Psalmzingt Gode, psalmzingt! Psalmzingt onzen Koning, psalmzingt!
Want God is een Koning der ganse aarde; psalmzingt met een onderwijzing!
God regeert over de heidenen; God zit op den troon Zijner heiligheid.
De edelen der volken zijn verzameld tot het volk van den God van Abraham; want de schilden der aarde zijn Godes. Hij is zeer verheven!
Het gaat voornamelijk om de zesde zin: God vaart op met gejuich, in het Engels vertaald als 'God is gone up with a merry noise'. Deze boodschap is door onder anderen Ralph Vaughan Williams (O Clap your Hands, Psalm 47) en John Rutter (O Clap your Hands) op muziek gezet. De Latijnse benaming 'Ascendit Deus', opneming van God, inspireerde William Byrd en Peter Philips tot het schrijven van gelijknamige liederen. 'Ascendit Deus' wordt hierbij aangevuld met de term 'jubilatione' - een feestelijke toon.
Eeuwigheid vs. vergankelijkheid
Olivier Messiaen beleefde met zijn 'L'Ascension', dus letterlijk hemelvaart, een hoogtepunt in zijn carrière. In het vierdelige orkestwerk beschrijft Messiaen de tegenstelling tussen de eeuwigheid van het hemelse rijk en de vergankelijkheid van het aardse leven. Het stuk overstijgt, in Messiaens eigen woorden, "ruimte en tijd".
Enkele andere werken die genoemd moeten worden zijn 'The Spirit of the Lord is upon me' van Edward Elgar, uit zijn werk 'The apostles, op.49', 'Coelos ascendit Hodie' van Charles Villiers Stanford en de 'Vier psalmen op basis van Noorse volkswijsjes' van Grieg. De derde psalm van Grieg heet 'Jesus Christus er opfaren', gevolgd door 'I himmelen'.
