Negen feitjes en weetjes over het ballet 'De Notenkraker'

Dromerige dansen, prachtige en uitbundige kostuums, vrolijke muziek en een mooie verhaallijn: 'De Notenkraker' is een magisch kerstsprookje. Traditiegetrouw wordt het ballet, met muziek van Tsjaikovski, wereldwijd veel uitgevoerd rondom de kerstdagen. Waar gaat dit wonderlijke ballet eigenlijk over?

1. De libretto van het ballet is gebaseerd op het boek ‘The Nutcracker and the Mouse King’ van E.T.A. Hoffmann. Om het verhaal geschikt te maken voor kinderen, moest het verhaal van Hoffman stevig worden gecensureerd. In het originele verhaal zit een bloederig gevecht tussen de Notenkraker en de Muizenkoning.

2. Het verhaal speelt zich af op kerstavond, rond de kerstboom van de familie Stahlbaum. De kleine Clara en Fritz bewonderen de hangers in de boom en pakken de cadeautjes uit. Om precies acht uur krijgt de familie een mysterieuze gast: Drosselmeyer, een goochelaar en begenadigd speelgoedmaker. Alle kinderen krijgen cadeautjes, maar Clara krijgt wel een hele bijzondere - een houten notenkrakerpop. Om klokslag middernacht gebeurt er iets buitengewoons: de pop groeit tot mensengrootte en verandert in een prins. Clara en de prins gaan naar Snoepgoedland, waar ze bijzondere figuren tegenkomen. Zo zien ze de Suikerboonfee, de Muizenkoning, de gembermamma en walsende bloemen.

3. Pjotr Iljitsj Tsjaikovski schreef zijn ballet ‘De Notenkraker’ in 1890, tegen het einde van zijn leven. Balletten waren populair in die tijd en Tsjaikovski was er gek op - zo kwam in hetzelfde jaar zijn ballet ‘Doornroosje’ uit en schreef hij een aantal jaar eerder zijn geliefde ‘Het Zwanenmeer’. 

4. In Duitsland is een notenkraker een geluksbrenger: het houten poppetje beschermt je familie en huis. Daarom is het gebruikelijk met Kerst een notenkraker cadeau te geven aan kinderen.

5. Tijdens zijn tour door Europa stuitte Tsjaikovski op een bijzonder en ongebruikelijk instrument: de celesta. Het instrument was net uitgevonden en al bij de eerste klanken werd Tsjaikovski verliefd op het dromerige geluid. Hij besloot, als eerste componist ooit, het instrument een glansrol te geven in zijn nieuwste werk. De celesta is dan ook voornamelijk bekend geworden door het ballet ‘De Notenkraker’. 

Het is een goddelijk, wonderbaarlijk geluid.

Tsjaikovski over de celesta

6. De eerste voorstelling van het ballet was in 1892 in het Russische Mariinsky Theatre in St. Petersburg. Het publiek en de critici waren niet erg onder de indruk. Er werd stevige kritiek geleverd op het dubbele plot, de te kleine rol voor de balletdansers en de focus op het spektakel. Tsjaikovski trok zich de kritiek aan en besloot het een paar maanden later opnieuw te proberen met ‘De Notenkraker Suite’. Dit 20-minuten durende werk was een compilatie van de mooiste momenten uit het ballet. In tegenstelling tot het origineel werd de suite wèl goed ontvangen.

7. The New York City Ballet is kampioen in het uitvoeren van ‘De Notenkraker’: per jaar spelen ze zo’n 50 voorstellingen. Het is een gigantische productie: naast de dansers staan er 62 musici op het podium, samen met een enorme kerstboom van 41 feet (1249 centimeter). De tutu van de Suikerboonfee bestaat uit zeven lagen tule, de rok van de gembermama weegt 18 kilo en per avond valt er zo’n 20 kilo aan papieren nepsneeuw op het podium. 

8. De prima ballerina van het ballet is de Suikerboonfee. Ondanks de prestigieuze titel, komt de fee alleen maar voor in het tweede bedrijf en heeft ze maar één pas de deux.

9. De ‘Notenkrakerssuite’ van Tsjaikovski werd bij het brede publiek bekend door de muzikale Disneyfilm ‘Fantasia’. In de film wordt de muziek gebruikt om de veranderingen van de seizoenen te verklanken.