Cornald Maas: 'Kunst en cultuur zijn nu belangrijker dan ooit'

Nu kunst en cultuur door corona in zeer zwaar weer zitten, is het volgens Cornald Maas tijd om op te staan. Als makers én als liefhebbers. ‘Wanneer we dat niet doen, is alles waar we zo van houden straks misschien verdwenen.’

April 2020. Nederland zit een paar weken in intelligente lockdown wanneer Cornald Maas cultuurminister Ingrid van Engelshoven ziet in de talkshow M. ‘In talloze tv-programma’s ging het continu over corona, maar je hoorde niemand over de impact op bijvoorbeeld de theaters’, blikt Maas terug. ‘Waar was de kunst- en cultuursector? Niemand uit die hoek liet zich horen en daar ergerde ik me aan.’

In het talkshowgesprek met de minister komt de voucherregeling ter sprake: bij afgelaste voorstellingen krijgen mensen geen geld terug, maar tegoedbonnen. ‘Van Engelshoven zat instemmend te knikken en ik dacht: is dat nou alles wat er aan kabinetsbeleid is rond de kunstensector? Die voucherregeling was bovendien een initiatief van de theaters zelf. Een sigaar uit eigen doos dus.’ Maas besluit een betoog te schrijven. Zijn artikel verschijnt op de opiniepagina van NRC Handelsblad en enkele dagen later zit hij zelf bij M aan tafel, waar hij in gesprek gaat met de minister.

Het besef is doorgedrongen dat kunst en cultuur ertoe doen 

Cornald Maas

Wat was de boodschap van jouw betoog?

‘Ik was oprecht boos. Sowieso maak ik me al jaren kwaad over het kabinetsbeleid vóór corona. Onder voormalig staatssecretaris Halbe Zijlstra zijn draconische bezuinigingen doorgevoerd door een regering die nooit een goed woord overhad voor de cultuursector. Mijn andere ergernis was de misplaatste deemoed vanuit diezelfde sector. Ik vermoed dat die vooral is ingegeven door hoe de overheid er de laatste tien jaar alles aan heeft gedaan om van cultuur een karikatuur te maken. Alsof het uitsluitend een linkse hobby is. Het gevolg is dat de sector heel vergoelijkend optreedt ten opzichte van zichzelf. Mijn oproep was daarom: leg die nederigheid af. Wees niet zo bescheiden en kom op voor je vak!’

Kon jij dit voorjaar inschatten welke impact corona op de kunstensector zou hebben?

‘Het kortetermijneffect voelde ik direct. Er stonden opnamedagen gepland voor de nieuwe reeks van mijn tv-programma Volle Zalen. Die gingen niet door. Er waren immers geen voorstellingen of repetities meer waar we backstage konden filmen. Ik realiseerde me daarna vrij snel dat de anderhalvemeterregel grote consequenties zou hebben voor theaters. Als je een zaal slechts voor een kwart mag vullen, is dat niet rendabel. Door de overheidssteun voor theatergezelschappen kunnen velen het misschien wel volhouden tot komend voorjaar. Maar als corona aanhoudt, gaan theaters en gezelschappen omvallen. En ik zie de afgelopen maanden niets gebeuren dat mij ook maar enigszins geruststelt of uitzicht biedt op betere tijden.’

In een tijd waarin de zalen vrijwel leeg waren, heb je uiteindelijk wel een nieuwe reeks van Volle Zalen gemaakt. Waarom?

‘Omdat het programma ook laat zien wat theater voor ons betekent. Misschien wel meer nu dan wanneer je er bijna geruisloos aan voorbijgaat omdat het er toch altijd wel is. De dynamiek die tot stand komt tussen mensen op het podium en mensen in de zaal is zo belangrijk. Dat is lastiger nu de zalen voor driekwart leeg zijn. Er is ook een deel gemeenschapszin weggevallen. Leuk aan theater vind ik altijd het napraten in de foyer: “Wat vond jij ervan?” “Heeft het iets voor je opgeleverd?” Dat kan niet meer. Tegenwoordig moet iedereen na de voorstelling gelijk het theater uit.’

Waarover gaan de afleveringen?

‘In de nieuwe reeks gaat het vaak over hoe je jezelf opnieuw uitvindt. Neem mijn gesprek met Jenny Arean. Na lang thuiszitten achter de geraniums zou zij met Brigitte Kaandorp een reeks voorstellingen gaan spelen. Alles was geregeld en toen kwam corona. Voorstelling van de baan. Dat is slikken. Hoe ga je daarmee om? Ik heb Jeroen van Merwijk opgezocht in Frankrijk. Hij heeft kanker en zal daar binnen afzienbare tijd aan overlijden. Na veertig jaar op het podium werd zijn laatste voorstelling gecanceld. Hij zal nooit meer het podium opgaan, dat weet hij nu al.

Wat me opviel tijdens alle gesprekken is dat de emotie zo dicht aan de oppervlakte lag. Ik heb dat in voorgaande seizoenen nooit zo heftig meegemaakt. Het is net alsof deze tijd dwingt tot heroverweging en ons meer doet beseffen wat er wel en niet is.’

Een moment van herijking?

‘Ja, en volgens mij kan dat ook nuttig zijn. Als ik kijk naar de evenementen waarmee ik zelf beroepshalve te maken heb – Oerol, het Songfestival, carnaval en Pride Amsterdam – zijn die allemaal pompeus gegroeid. Je kunt je afvragen of het steeds groot, groter, grootst moet. Misschien moeten we weer terug naar de basis. Dat geldt ook voor de kunstensector. Wat is er binnen de beperkingen wél mogelijk? Daaruit kunnen heel creatieve ideeën voortkomen. Maar het laat onverlet: het is nu roeien met de riemen die we niet hebben.’

Als corona aanhoudt, gaan theaters omvallen

Cornald Maas

Hoe denk je dat de kunstensector straks terugkijkt op de coronaperiode?

‘Ik vind het allereerst mooi dat er weer volop over kunst en cultuur gesproken en gedebatteerd wordt. Talkshows nodigen meer mensen uit de kunstensector uit. Ik geloof dat eindelijk het besef is doorgedrongen dat kunst en cultuur er wel degelijk toe doen en niet alleen linkse hobby’s zijn.’

Want kunst en cultuur zijn belangrijker dan ooit?

‘Zeker. Kijk wat er dit voorjaar gebeurde. Als er bijna niks meer is, gaan mensen meer boeken lezen, muziek luisteren, series en films kijken. Allemaal uitingen van kunst en cultuur. Het gaat iedereen aan en het is van belang voor ons welzijn. Daarnaast wijst het verleden uit dat juist tijden met beperkte mogelijkheden vaak grote inspiratiebronnen zijn. Zo schreef Hans Fallada zijn mooiste werk tijdens de Tweede Wereldoorlog en maakte Shakespeare tijdens de Londense pestepidemie uiterst succesvolle toneelstukken. Dus we gaan ongetwijfeld van corona nog artistieke vruchten plukken. We moeten nu offers brengen, maar corona gaat hoe dan ook een keer voorbij.’

Wat kan het publiek in de tussentijd doen om de kunstensector te steunen?

'Door de op 13 oktober (2020) afgekondigde maatregelen is alles heel ingewikkeld geworden. Maar blijf toch zoveel mogelijk van alle uitingsvormen genieten. Het Rijksmuseum heeft meer dan vijftig procent van zijn bezoekers verloren doordat buitenlandse toeristen wegblijven. Musea moeten het nu van óns hebben. Ik hoop dat mensen niet te angstig zijn om eropuit te gaan. In musea kun je goed de anderhalvemeterregel in acht houden en alle protocollen worden er goed nageleefd. Dat geldt ook voor theaters, voor zover ze nog open zijn. Door alle regeltjes is de beleving van theatervoorstellingen anders dan voor corona. Toch is mijn boodschap: blijf gaan. Als we dat niet doen, is alles waar we zo van houden straks misschien verdwenen. Dat zou zo zonde zijn.’

Dit artikel is afkomstig uit MUZE. Benieuwd naar meer artikelen uit het kunstmagazine van AVROTROS? Vraag dan een gratis exemplaar van MUZE aan.