Elke week kunt u hier meer lezen over het verhaal achter een bekende, of juist voor het grote publiek onbekende, opera. Verrassend, verwarrend, emotioneel of bombastisch: opera kent vele vormen. Vorige week ging het over Alban Bergs moderne opera Lulu, waarvan zowel de muziek als het verhaal voor veel discussie zorgde. Nu is het de beurt aan een van de belangrijkste Italiaanse operacomponisten: Giuseppe Verdi. Zijn Requiem was eigenlijk geen opera, maar werd door sommigen wel zo gezien.
Dodenmis
Een requiem is een katholieke dodenmis. De muziek heeft dus een religieus karakter en wordt normaal gesproken in een kerk opgevoerd. Giuseppe Verdi’s Requiem voldoet aan deze criteria: het volgt de Latijnse tekst en delen van de katholieke dodenmis, en heeft geen eigen libretto. Toch was er een grote discussie over het genre van dit stuk. Ten eerste was Verdi een echte operacomponist, en stond hij niet bekend om zijn religieuze muziek. Daarnaast was het requiem volgens veel critici te dramatisch en bevatte het werk allerlei dramatische technieken die normaal gesproken in een opera worden gebruikt. Er zat zelfs zoveel drama in, dat in het uitbundig katholieke Italië een vraag oprees: is dit ‘requiem’ wel geschikt voor in de kerk?
Ode
De aanleiding voor de muziek van Verdi’s requiem ligt in 1869, bij de dood van Gioachino Rossini, destijds de belangrijkste componist van opera’s. Het was in die tijd gebruikelijk dat bij het overlijden van bekende personen een requiem werd gecomponeerd. Verdi stelde voor om dit samen met een groep andere componisten te doen. Hoewel dat stuk nooit werd voltooid, was Verdi wel aan de muziek begonnen. Uiteindelijk schreef hij in zijn eentje het volledige requiem. Hij droeg het op aan zijn goede vriend: schrijver, dichter en humanist Alessandro Manzoni, die in 1873 overleed.
Kritiek
Verdi was als operacomponist gewend om ook voor vrouwenstemmen te schrijven en was dat ook voor het requiem van plan. Het was volgens de Katholieke kerk echter niet toegestaan voor vrouwen om te zingen tijdens diensten. Verdi vroeg de Paus hierop een eenmalige uitzondering te maken, en zo geschiedde. Nog een punt van kritiek was dat Verdi’s requiem volgens critici te dramatisch was en drama hoorde van oudsher niet in de kerk. Verdi zou operatechnieken toegepast hebben en zelfs fragmentjes uit eerdere opera’s. De Latijnse tekst was bijvoorbeeld te veel neergezet als een gesprek tussen solisten en koor, waarbij de solisten gedurende het stuk een persoonlijkheid ontwikkelden. De bekende dirigent en gevreesde criticus Hans von Bülow noemde het stuk in 1874 spottend een “opera in kerkkleding”.
Rivaliteit
Verdi’s Requiem zorgde dus vooraf al voor veel discussie. Bovendien was het een roerige politieke en culturele tijd in het Europa van de late 19e eeuw. Het was de tijd van het nationalisme en de eenwording van Koninkrijk Italië en van het Duitse Rijk. Waar Italië eeuwenlang een toonaangevend land was geweest op muzikaal gebied, werd nu steeds vaker van het buitenland afgekeken. Bijvoorbeeld naar de stormachtige opkomst van de Duitse stijl, met Richard Wagner als onbetwiste leider. In Italië keek Verdi met afschuw naar de Duitse invloeden, terwijl in Duitsland men het succes van Verdi als bedreiging voor het Duitse eenheidsgevoel zag. Er was een flinke rivaliteit ontstaan tussen de muziekculturen van de twee landen. Langzamerhand kreeg de Italiaanse muziek stempels als ‘conservatief’, ‘in verval’ en ‘puur voor vermaak’, en was Duitse muziek ‘serieus’ en ‘vooruitstrevend’.
Ster
Verdi zag het als zijn taak om de Italiaanse eer te redden. Zijn requiem werd uiteindelijk toch een groot commercieel succes, ook in het ‘vijandige’ Duitsland. Verdi was al een internationale ster en zijn opera’s waren mateloos populair. Met het succes van het requiem waren taboes rondom religieuze muziek doorbroken. Bovendien zag men het in Italië als een zegen voor de Italiaanse muziek. Zo kan Verdi’s requiem als een symbool gezien worden voor zowel de Italiaanse eenwording en de maatschappelijke ontwikkelingen van de 19e eeuw in Europa. Toen Verdi in 1901 overleed, was hij in Italië een cultureel icoon en kwamen honderdduizenden mensen hem eren in het centrum van Milaan.
Luister voor een voorbeeld van Verdi's muziek eens naar de ouverture van de opera 'La forza del destino'.
De eredienst voor Verdi, Milaan (1901)
