Aan het begin van de tentoonstelling ‘Late Rembrandt’ voel je je als bezoeker een beetje in ‘Big Brother’ beland. In de eerste zaal hangen uitsluitend zelfportretten van Rembrandt die je allemaal indringend aankijken. Precies dit gegeven is wat de late werken van Rembrandt typeert: de schilderijen ‘spreken’.
De late werken
Onder Rembrandts ‘late werken’ worden de kunstwerken uit de laatste 17 jaren voor zijn dood verstaan. Deze periode vormde een zware tijd in Rembrandts leven. Met ruzie en juridische processen waren Rembrandt en zijn minnares Geertje Dircks uit elkaar gegaan en omdat Rembrandt de leningen van zijn huis niet kon afbetalen, werd zijn faillissement aangevraagd. Ondanks alle financiële en emotionele tegenslag, hield Rembrandt zich staande.
Portretkunst
Omdat Rembrandt in deze tijd afhankelijk was van zijn opdrachtgevers, kon hij niet al te veel experimenteren. Het was veiliger om mee te gaan met de heersende artistieke conventies: een zachte en nauwkeurige penseelstreek was geliefd en men diende in de ‘klassieke houding’ geportretteerd te worden. Rembrandt hield zich tot op zekere hoogte aan de regels, maar juist de portretten waarin hij het aandurfde om af te wijken van deze conventies, hebben eeuwige roem verkregen.
Vlotte verfstreek
Met zijn vlotte en haast expressionistische verfstreek wist hij zijn schilderijen levendig te maken. Op die manier kwam het karakter van de geportretteerde goed naar voren. Het was ook in deze latere periode dat hij het merendeel van zijn meest bezielde en intieme werken maakte, zoals de portretten van zijn minnares Hendrickje in Badende vrouw (1654) en vriend Jan Six (1654). De handen van Hendrickje lijken uit hooguit een paar verfstreken te bestaan. Het invullen van de details laat Rembrandt over aan de verbeelding van de toeschouwer.
Gezichtsuitdrukking als uitgangspunt
In Rembrandts late oeuvre kwam de nadruk steeds meer te liggen op de ‘denker’. De personages in zijn schilderijen waren diep in gedachten verzonken. De compositie droeg hieraan bij. Doordat Rembrandt zijn personages niet meer alleen van top tot teen afbeeldde, maar vanaf de heupen, wordt de aandacht van de toeschouwer in banen geleid: de expressie op het gezicht is het belangrijkst.
De tentoonstelling
Vanuit vooraanstaande musea uit Europa en de VS zijn werken van Rembrandt bij elkaar gebracht om zijn late periode, van circa 1652 tot 1669, te belichten. Zowel gedetailleerde etsen, ruwe schetsen, als de voltooide schilderijen met expressieve verfstreek komen terug in deze tentoonstelling. Door deze variatie en de nauwkeurige selectie van Rembrandts allermooiste werken, komt het Rijksmuseum zijn belofte absoluut na: ‘een grootse tentoonstelling die je maar eens in je leven kunt meemaken’.
De tentoonstelling 'Late Rembrandt' is in het Rijksmuseum te zien vanaf 12 februari t/m 17 mei 2015.
