Zes parels uit het nieuwe Nederlands archief voor design en digitale cultuur

Nederland wordt geroemd om haar Dutch Design en kent een pioniersrol op het gebied van digitale cultuur. Waar de ontwerpsector zich altijd op de toekomst heeft gericht, heeft het moeite om de geschiedenis en het heden van zijn eigen disciplines vast te leggen. 

De erfenis van het Nederlandse ontwerp is al jaren onderwerp van discussie, met name in verband met het ontbreken van een landelijk of anderszins centraal georganiseerd archief voor design en digitale cultuur. Een dringende oproep van het ontwerpveld voor dit probleem leidde tot een opdracht vanuit het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap om dit vraagstuk in netwerkverband op te pakken, waarbij een coördinerende rol vervuld wordt door Het Nieuwe Instituut.

Digitale cultuur erfgoed

Hiervoor is het Het Netwerk Archieven Design en Digitale Cultuur (NADD) opgericht dat op 17 december 2020 officieel gelanceerd wordt. Het netwerk maakt de relatie tussen ontwerp en maatschappelijke vernieuwing zichtbaar en wil hiermee aantonen dat de archivering en ontwikkeling van design en digitale cultuur erfgoed van wezenlijk belang is voor de samenleving. NADD ambieert een toegankelijk geheugen van design en digitale cultuur te zijn en een dynamische plek voor kennisdeling. De missie van het netwerk is een verbindende en inspirerende rol te spelen bij maatschappelijke innovatie- en transitievraagstukken. 

Programmamanager van het netwerk, Brigitte Jansen, vertelt: “Juist dat NADD veel verschillende experts en professionals kent maakt dit netwerk speciaal. Door de krachten te bundelen kunnen we de verschillende archieven beter zichtbaar maken en samen nieuwe narratieven zichtbaar maken. We vinden het heel belangrijk dat de archieven gebruikt worden en stellen dit dan ook centraal. Op de lange termijn ontwikkelen we hier bijvoorbeeld een genetwerkte infrastructuur voor zodat de archieven online centraal toegankelijk zijn. Ook organiseert en ondersteunt het netwerk onderzoeksprojecten en publieke programma’s om een nieuwe, hedendaagse blik op het Nederlandse erfgoed van design en digitale cultuur bieden.”

Benieuwd wat er in de archieven te vinden is? Samen met enkele netwerkpartners selecteerde Brigitte zes objecten uit de archieven.

1. 'TM 003'

Tijdens een vilttentoonstelling in de jaren 90 in het TextielMuseum raakte Claudy Jongstra gefascineerd door het materiaal vilt. Sindsdien heeft zij zich gespecialiseerd in het vervaardigen van vilten stoffen voor interieur- en modetoepassingen. In 2003 maakte zij in opdracht van het museum interieurstof ‘TM 003’, een open weefsel met lange flotteringen (lange losliggende draden), vervilt en geverfd in gloedvol rood.

2. Presentatietekening voor een draagbare platenspel

Joop Istha was een van de eerste industrieel ontwerpers in Nederland. Het Louis Kalff Instituut beheert naast veel andere ook zijn archief. Hierin bevindt zich deze presentatie-tekening voor een draagbare platenspeler uit 1966 voor het Haagse merk Erres.

3. Schets en aantekeningen voor te ontwerpen armband en ringen

Meret Oppenheim is vooral beroemd om haar Object (Déjeuner en fourrure), een met bont bedekte kop en schotel uit 1936. Minder bekend is dat dit icoon van het surrealisme is geïnspireerd op een armband van Oppenheim. Design Museum Den Bosch bezit de originele ontwerpschets van dit sieraad met persoonlijke aantekeningen en stofstaaltjes – een fascinerend sleutelstuk uit het oeuvre van deze Zwitserse kunstenaar.

4. De bril van Han van Meegeren

De meestervervalser Han van Meegeren (1889-1947) werd bekend door zijn vervalsingen van Hollandse meesters, vooral Vermeer. In het omvangrijke Van Meegeren-archief van het RKD wordt zijn bril bewaard. Deze lijkt zwaar, maar het is slechts een lichte leesbril. Of Van Meegeren hem vaak droeg weten we niet.

5. Werktekening Lexicon

De Lexicon van Bram de Does (1934-2015) geniet binnen het internationale letterontwerpen een cultstatus. Aan de hand van het door hem aan het Allard Pierson geschonken archiefmateriaal is het ontstaan van deze tekstletter te achterhalen. Het resultaat is vernieuwend, al is het gebaseerd op historische analyse. De werktekeningen in inkt maken tevens indruk door hun ambachtelijke perfectie.

6. Joystick

Als je in de jaren 1980 een goede joystick nodig had voor gebruik op een Commodore 64 of Amiga, dan kwam je uit bij The Arcade. De joystick, van Beeld en Geluid, is ontworpen door het Rotterdamse bedrijf Suzo. Het ontwerp zorgde voor een bijzonder fijne spelervaring, waarmee het apparaat wereldwijd afzet vond.