Vergeten instrument

Tijl herontdekt de baryton, bespeeld door Freek Borstlap van het Nederlands Baryton Trio. Ze spelen ‘Divertimento a tre per il Baryton: Trio 71 in A majeur, deel I: Allegro moderato’ van Joseph Haydn.

Tijl herontdekt de glasharmonica, bespeeld door Thomas Bloch.

Tijl herontdekt de ventieltrombone, bespeeld door het Nederlands Blazers Ensemble.

Tijl herontdekt de claxon, bespeeld door Slagwerk Den Haag. Ze spelen 'Le Grand Macabre: Car Horn Prelude' van György Ligeti.

Genoeg mensen verruilen de drukke stad voor het stille platteland. Maar al die toeterende auto’s, passerende trams, bellende fietsers en druk pratende mensen spreken componisten zoals John Cage, Iannis Xenakis, Steve Reich en György Ligeti juist tot de verbeelding. Ligeti liet bijvoorbeeld twee scènes in zijn opera beginnen met een compositie voor autotoeters, om duidelijk te maken waar het verhaal zich afspeelt. Deze eigenaardige muziek werd donderdag 30 april in de zesde uitzending van De Tiende van Tijl gespeeld door Slagwerk Den Haag.

De baryton is een instrument voor koningen en prinsen. Voor het vervangen van een snaar was de hele hofhuishouding nodig. Het cello-achtige instrument zit vol special effects, zoals geheime tokkelsnaren die het publiek niet kan zien. De componist met de meeste werken voor de baryton was Joseph Haydn: zijn werkgever speelde graag op het prestigieuze apparaat.

Tijl herontdekt het harmonium, bespeeld door Dirk Luijmes. Hij speelt samen met Valentina Tóth op de piano en het Nederlands Kamerkoor Rossini's 'Petite Messe Solennelle: Kyrie'.

Het vergeten instrument van deze week is het harmonium, de hometrainer van de 19e eeuw. Om in huiselijke kring religieuze psalmen te kunnen zingen was het kerkorgel een tikje te groot. Een piano was kostbaar, gemakkelijk ontstemd en produceerde een totaal ander geluid. Uitvinder Alexandre Debain (1809- 1877) patenteerde in 1842 zijn ‘harmonium’: een orgel dat door middel van twee pedalen van lucht wordt voorzien.

De mysterieuze glasharmonica uit de 18e eeuw was al snel een hit. Componisten als Händel, Mozart en Beethoven raakten geïnspireerd door het ongewone, ijle geluid van een natte vinger die over de rand van een wijnglas wordt gewreven. Benjamin Franklin ging uiteindelijk de boeken in als uitvinder van het instrument. Helemaal risicoloos is luisteren naar de glasharmonica niet: je zou er zomaar krankzinnig van kunnen worden.

De trombone zal bij iedereen wel een belletje doen rinkelen. Het instrument dat ook wel eens ‘schuiftrompet’ wordt genoemd staat bekend om zijn grote uitschuifbare buis waarmee van noot naar noot kan worden gegleden (glissando). Het instrument is het veelzijdige, laag klinkende familielid van de trompet. Niet zo gek dus, dat trompettisten ook graag trombone willen kunnen bespelen. Alleen kan een trompettist niet uit de voeten met een schuif. Hij of zij heeft meer aan 'ventielen'.

Tijl Beckand herontdekt het vergeten instrument de theremin.

Ten onrechte wordt de theremin soms een ‘zingende zaag’ genoemd. Dit vroege elektronische muziekinstrument vond niet alleen zijn weg in de wereld van klassieke muziek, maar inspireerde ook Led Zeppelin en de makers van Star Trek. Liefhebbers van detectiveseries denken maar aan één ding: de soundtrack van Midsomer Murders. Hoe werkt dit mysterieuze apparaat?