Poëtische reclame? Het kan. Dat bewijst de wonderschone vogelvlucht door de geschiedenis van de Japanse affichecultuur in het Stedelijk Museum Amsterdam. 'Kleurrijk Japan' is te zien vanaf 7 september tot en met 2 februari.
De stijl is uitbundig, maar ook verstild en minimalistisch.
Het Stedelijk Museum heeft een verzameling van 20.000 à 30.000 affiches uit 52 verschillende landen. Zo’n 800 daarvan komen uit Japan. ‘Japanse affiches hebben een buitengewone, eigen stijl, onvergelijkbaar met Europese’, vertelt Carolien Glazenburg, conservator grafische vormgeving van het Stedelijk Museum Amsterdam. ‘Japanse karakters spelen als decoratief element een belangrijke rol op de posters. De sierlijke lettertekens worden bijvoorbeeld prachtig uitvergroot in goud en zwart en zowel horizontaal als verticaal geplaatst.’
![]({"src":{"default":"https:\/\/www.assets.avrotros.nl\/user_upload\/_processed_\/8\/8\/csm_kleurrijk_japan_hert_7a74920287.jpg"}})
![]({"src":{"default":"https:\/\/www.assets.avrotros.nl\/user_upload\/_processed_\/9\/f\/csm_kleurrijk_japan_landschap_6eba43bfd2.jpg"}})
![]({"src":{"default":"https:\/\/www.assets.avrotros.nl\/user_upload\/_processed_\/9\/3\/csm_kleurrijk_japan_kleuren_5b250fd064.jpg"}})
Een postuum eerbetoon
In 2018 schonk de Japanse drukker Dai Nippon Printing - die twee galeries beheert op het gebied van grafische vormgeving - 92 affiches aan het Stedelijk. Die schenking werkte als katalysator voor de tentoonstelling Kleurrijk Japan, een postuum eerbetoon aan grafisch ontwerper Shigeru Watano (1937-2012). Deze Japanner woonde in Nederland en was een schakel tussen het Stedelijk Museum en vele Japanse ontwerpers. Door zijn bemiddeling heeft het museum prachtige stukken verworven van bekende ontwerpers als Kazumasa Nagai, Ikko Tanaka, Mitsuo Katsui en Tadanori Yokoo. De tentoon- stelling toont de reikwijdte en rijkdom van de collectie.
![kleurrijk_japan_roze.jpg]({"src":{"default":"https:\/\/www.assets.avrotros.nl\/user_upload\/_processed_\/0\/b\/csm_kleurrijk_japan_roze_bc2c289bf2.jpg"}})
![kleurrijk_japan_roze.jpg]({"src":{"default":"https:\/\/www.assets.avrotros.nl\/user_upload\/Programma_s\/Nu_te_zien\/kleurrijk_japan_roze.jpg"}})
Oog voor druktechniek
De Japanse affichekunst is relatief jong vergeleken bij de Europese. Pas in het begin van de twintigste eeuw werden posters ingezet als reclame-uitingen. Daarvoor kenden Japanners al eeuwen een buitengewoon hoogwaardige druktechniek, maar die zetten ze vooral in voor het maken van prenten. ‘In Japan experimenteerde men meer met verschillende druktechnieken dan in Europa’, legt Glazenburg uit. ‘Dat resulteert in prachtige effecten, zoals exuberante kleuren en het gebruik van goud en zilver. Het oogt enorm luxueus. Ze schromen ook niet om in kleine oplages te drukken.’ In Nederland produceren we juist graag grote aantallen om kosten te besparen. De affichekunst in ons land lijdt sowieso onder bezuinigingen; er is nog maar een klein circuit dat mooie posters maakt. Het drukken is kostbaar en culturele instituten hebben daar steeds minder budget voor.
![kleurrijk_japan_tekens.jpg]({"src":{"default":"https:\/\/www.assets.avrotros.nl\/user_upload\/_processed_\/d\/9\/csm_kleurrijk_japan_tekens_2c5c602423.jpg"}})
![kleurrijk_japan_tekens.jpg]({"src":{"default":"https:\/\/www.assets.avrotros.nl\/user_upload\/Programma_s\/Nu_te_zien\/kleurrijk_japan_tekens.jpg"}})
Niet in het straatbeeld
Carolien Glazenburg roemt het uitgebalanceerde geheel dat tekst en afbeelding vormen op de Japanse affiches. ‘Door het hele oppervlak optimaal te benutten, ontstaat een evenwichtige samenhang. De stijl is soms uitbundig met veel kleur, maar tegelijkertijd verstild en minimalistisch.’ Een voorbeeld van Japanse eenvoud is een affiche van Ryuichi Yamashiro uit 1954 over het beschermen van bos. Het beeld is opgebouwd uit lettertekens. Eén zo’n teken staat voor boom, twee voor bos, drie voor woud. Aan de onderzijde van het affiche symboliseert een wit vlak de oprukkende bedreiging van het woud. Eenvoudiger en esthetischer kan niet.’ Anders dan in Europa hangen affiches in Japan niet op straat. Buiten zijn wel enorme neonreclames te zien, maar affiches hangen alleen binnen in het warenhuis of de winkel waar het aangeprezen product te koop is. Japanners groeien op met een volstrekt andere beeldcultuur dan Europeanen. Ze hebben een ander idee van welke beelden passen bij bepaalde onderwerpen. Ze gebruiken bijvoorbeeld uitsluitend een korte dichtregel met één uitvergroot karakter voor de aankondiging van een popgroep. Of een bloem als reclame voor parfum. Glazenburg: ‘In Europa wil men platter en rechtlijniger geïnformeerd worden. Op een affiche voor een popgroep staat meestal een foto van de band. En voor parfum werkt een foto van een vrouw naast een parfumfles goed. In Japan hanteren ze een meer poëtische inslag om zaken aan te prijzen.’
