Tussen Kunst en Kitsch: diverse musea afl. 2 - exclusieve objecten

Woensdag 22 juni 2022 vanuit diverse musea taxeert Rob Driessen een penduleklok, gemaakt door Jan Eisenloeffel, bewondert Paul van Rosmalen een schilderij van de Curaçaose schilder Hipolito Ocalia en laat Robert Aronson zijn licht schijnen over 'porseleinen schilderijtjes' .

• Voorstelling: wasvrouwen bij een rivier met koeien en schapen.  
• Herkomst:  Delft
• Datering: 1765   
• Materiaal: aardewerk  
• Afmetingen: 33 cm hoog, 42 cm breed

Deze plaque komt uit de erfenis van de grootmoeder van mevrouw. Haar grootouders waren diplomaten, eind vorige eeuw, begin deze eeuw. Ze woonden overal ter wereld, en namen van overal iets mee. Het is al 30 jaar in bezit van mevrouw. Het hangt boven de piano, ze heeft geen idee wat er voor betaald is. Ze weet er ook niet veel van, maar als ze er langs loopt krijgt ze een goed gevoel, want ‘het is van oma’. Ze wil graag weten of het de moeite waard is om het te laten restaureren omdat het hoekje linksonder wat beschadigd is. 

Robert Aronson: Oorspronkelijk werden dit ‘porseleinen schilderijtjes’ genoemd. Maar eigenlijk is het aardewerk. Het leuke van dit soort stukken is dat het het snijvlak is tussen toegepaste kunst en schilderkunst. Het ligt in het midden. Het is een soort uitvergrote tegel, maar echt gemaakt om ingelijst te worden, net als een schilderij. 

Er bestaat een schilderij van Nicolaes Berchem met een soortgelijke afbeelding uit 1681. Daar is een prent van gemaakt door Johannes Visscher. Prent in collectie Rijksmuseum. Deze plaquette is gemaakt naar aanleiding van die prent. De afbeelding op de plaque is wel gespiegeld. Er wordt namelijk een spons gemaakt van de prent, dat wordt over de aardewerken plaat gelegd en daar doorheen sprenkelen ze as, waardoor de tekening zichtbaar wordt. Op aardewerk kom je deze schilderijen niet vaak tegen. De achterkant van de plaque heeft zelfs afgesneden kanten alsof het een paneeltje is. Het werd vooral gehangen op plekken waarop je een schilderij normaal gesproken niet kon hangen, in de keuken of in de zon bijvoorbeeld. De lijst is negentiende eeuws, die is er later omgezet. 

• Maker: Jan Eisenloeffel
• Herkomst: Amsterdam
• Datering: 1928-1930  
• Materiaal: gebronsd koper, geëmailleerde wijzerplaat en zijpanelen, met stukje koraal bovenop.   
• Afmetingen: 34 cm hoog, 18 cm breed, 11 cm diep

Mevrouw heeft deze klok van haar schoonmoeder gekregen. Het was een geschenk aan de vader van haar schoonmoeder. Bij mevrouw staat hij in de woonkamer op de piano, werkend en wel. Hij slaat de hele en halve uren, je moet hem eens in de paar dagen opwinden. Achterop staat gegraveerd dat het in 1930 cadeau is gedaan aan meneer van Dam, door zijn collega, een oud-directeur waarmee hij 36 jaar had samengewerkt. Ze werkten in een opslagbedrijf aan de Rotterdamse haven. 
Mevrouw heeft de klok nooit laten taxeren, hij staat al 50 jaar bij hun thuis. Haar zwager raadde haar aan om het eens mee naar Tussen Kunst en Kitsch te nemen. Ze wil graag weten wie het gemaakt heeft en of het een unicum is. 

Rob Driessen: De Nederlandse edelsmid en metaalontwerper Jan Eisenloeffel was gespecialiseerd in dit type klok. Hij maakt hele strakke gebruiksvoorwerpen rond 1900-1910, in de sfeer van Berlage met wie hij samenwerkte. De vader van Eissenloeffel overlijdt als hij jong is, zijn voogd is juwelier Hoeker die hem inwijdt in het vak. Hij ontwerpt daar een zilveren servies als huwelijksgeschenk van Amsterdam aan koningin Wilhelmina. Hoeker stuurt hem voor zijn studie naar Rusland om emaille techniek te leren. Tijdens een rondleiding bij Fabergé merkte hij op dat hij het maar , ‘suikerbakkerswerk’ vond….. toen is hij eruit gezet!

Hij heeft in Duitsland een vormgevingsindustrie opgezet maar dat viel hem tegen. Zijn ontwerpen werden namelijk massaal nagemaakt in Nederland en Duitsland. Daarom besloot hij om super exclusieve, unieke objecten te gaan maken die niet nagemaakt konden worden. Goudriaan de scheepsmagnaat/havenbaron uit Rotterdam werd een grote opdrachtgever. Eissenloeffel maakte wel 30 dingen, lampen, klokken met emailwerk voor hem. Daar had hij een goed inkomen van. Dit is ook zo’n exclusief object, het zal ook duur geweest zijn. Het koper is deels bewerkt met motieven uit Zuid-Amerika en China. Dit is een typisch Nederlands Art Deco object. 

• Voorstelling: Gezicht op Willemstad met de bouw van de Koningin Julianabrug
• Maker: Hipolito Ocalia (1916-1984)
• Herkomst: Curaçao
• Datering: ca. 1967
• Materiaal: autolak op triplex
• Afmetingen: 45 cm hoog, 64 cm breed 

Meneer heeft dit schilderij voor 300 gulden bij de schilder zelf gekocht op Curaçao. Die was ook taxichauffeur en stond altijd met zijn taxi geparkeerd voor het paleis van de gouverneur. Daar stalde hij dan zijn schilderijen uit, om aan toeristen te verkopen. Meneer was destijds leraar op Curaçao en woonde daar. Men was in die tijd erg sceptisch over de bouw van deze brug, dat door Nederlandse ingenieurs gebeurde. Terecht zoals later bleek, want de brug stortte nog tijdens de bouw in, waarbij 15 mensen om het leven kwamen. 

Paul van Rosmalen erkent het aangeboren talent van deze Curaçaose schilder Hipolito Ocalia, die autodidact was. Hij schilderde in een naïeve stijl, zonder schaduwen of perspectief. Hij was zo goed als analfabeet en had allerlei verschillende beroepen, van timmerman, metselaar en auto-uitdeuker tot taxichauffeur. Zijn vrouw heeft hem wat leren lezen en schrijven. Ocalia maakte zijn eerste schilderij pas in de jaren zestig, toen hij al vijftig jaar oud was. Maar hij is uitgegroeid tot DE chroniqueur van Curaçao.

Dit schilderij is uit zijn beginjaren, toen hij nog op de kade met een stalletje schilderijen stond te verkopen. Hij mengde zijn verf, vaak goedkope autolak, met zaagsel om reliëf aan het schilderij te geven. Edy de Wilde, directeur van het Stedelijk Museum, bezoekt hem in hetzelfde jaar dat dit schilderij gemaakt is, en koopt vier schilderijen. 
Op elk schilderij schreef hij ook zijn adres, net als op dit werk: S.G. 138. Dan konden klanten hem makkelijk vinden om nog een bestelling te plaatsen!

Uitzending woensdag 25 juni 2022 om 20.30 uur op NPO 1 (daarna is de uitzending terug te zien op NPO Start)