Tussen Kunst en Kitsch: Dordrechts Museum - Kunst op een geldbiljet en monnikenwerk

Woensdag 25 november 2020 vanuit het Dordrechts Museum taxeert expert Paul van Rosmalen een Chinese schildering van Chen Wen Hsi, Kitty Laméris een micro mozaïek en Robert Aronson een potje in de vorm van een bloemkool.

• Voorstelling: twee gibbons spelend met een tak
• Maker: Chen Wen Hsi (1906-1991)
• Herkomst: Singapore
• Datering: jaren ‘70
• Materiaal: inkt op papier
• Afmetingen: 140 cm hoog, 68 cm breed

De grootouders van mevrouw woonden tussen 1970 en 1974 in Singapore. In die tijd zijn ze bij de schilder van dit werk op de thee geweest, en daar hebben ze twee schilderingen gekocht. Deze en nog een kleinere met vogeltjes op een tak. Ze hebben de schilderingen meegenomen toen ze terugkeerden naar Nederland - maar de kleuren van het huis werden voor de twee werken aangepast door een binnenhuis architect! Ze zullen er niet veel voor betaald hebben, vonden het gewoon leuk omdat er apen op stonden - oma had zelfs een aapje als huisdier in Singapore! Die zat overdag in de tuin, en ging dan ‘s nachts in de bench!

Toen expert Paul van Rosmalen deze aapjes zag, ging er een belletje rinkelen. Deze staartloze gibbons zijn namelijk het trademark van de Chinese schilder Chen Wen Hsi. Hij is in de burgeroorlog van 1948/1949 China ontvlucht en in Singapore gaan wonen. Daar is hij een nationale ‘held’ geworden, met inmiddels ook een eigen museum. Een van zijn inkt-tekeningen met deze gibbons staat zelfs op het 50 dollar biljet van Singapore! 

Zijn olieverfschilderijen duiden op een Westerse invloed, maar zijn inktschilderingen zijn juist heel traditioneel Chinees. Bijzonder hoe hij die speelsheid van de aapjes mooi in beeld heeft gebracht. Helaas is het papier wel wat verbleekt en er zou ander glas voor moeten. Als je dit zou willen veilen, zou je dat echt in Hong Kong of Singapore moeten doen.

• Voorstelling: putter op een tak
• Maker: Giacomo Raffaelli (1731-1790)
• Herkomst: Italië 
• Datering: 1783
• Materiaal: glas
• Afmetingen: 7 cm doorsnede 

Meneer kreeg dit van zijn tante, omdat hij haar en zijn vader, na lang gebrouilleerd te zijn geweest weer bij elkaar heeft gebracht. Hij belde zijn tante toen zijn vader op zijn sterfbed lag, zodat ze er bij kon zijn. Hij hield ook na de dood van zijn vader contact met haar. Ze had een rijk interieur met wel vijftig schilderijen in haar woonkamer- en in het najaar kwam de schilderijen-wintercollectie naar beneden!

Micromozaïeken zijn bij uitstek souvenirs die werden gekocht door mensen die tijdens hun Grand Tour Rome bezochten. Het zijn mozaïeken gemaakt van piepkleine stukjes glas, tesserae. Op de mozaïeken zien we beroemde toeristische trekpleisters afgebeeld, zoals Romeinse ruïnes, beelden en schilderijen.

Expert Kitty Laméris vertelt dat grote glas mozaïeken in Rome voor het eerst op grote schaal werden gemaakt toen de fresco’s in de Sint Pieterskerk in Rome steeds weer aangetast werden door vocht. Men besloot om alle schilderingen te vervangen door mozaïeken gemaakt van glas. Monniken voerden het uit. Ze deden wel acht jaar over 1 ‘schildering’ - het was met recht monnikenwerk!

Oorspronkelijk werd het glas voor de mozaïeken gemaakt in Venetië. Later specialiseerden glasmakers in Rome zich in het maken van dit glas. De familie Raffaelli was een van de grootsten hierin: ze konden wel 1700 verschillende kleuren maken. Zodoende konden de monniken in hun mozaïeken als het ware schilderen met glas.

Dit mozaïek is gemaakt door een van de leden van deze glasfamilie: Giacomo Raffaelli. Hij ontwikkelde de micromosaiektechniek en werd wereldberoemd. Naast toeristische onderwerpen is hij bekend geworden met vogeltjes, zoals deze. Zijn eerst bekende mozaïek is een werk met de beroemde duifjes van Plinius: In de achttiende eeuw werd in de Villa Hadriana een Romeinse mozaïek gevonden van duiven die uit een schaal op voet dronken. Dit mozaïek was al beschreven door Plinius. Iedereen die in Rome kwam, moest dit meesterwerk bezoeken. Als herinnering kon je dan een kleine weergave meenemen. Giacomo Raffaelli had een winkel onderaan de Spaanse trappen. Hij signeerde lang niet alles, maar dit exemplaar is wel gesigneerd en dat is zeldzaam.

• Voorstelling: vorm van een bloemkool
• Herkomst:Engeland, Staffordshire
• Datering: 1780-1790
• Materiaal: aardewerk 
• Afmetingen: 13 cm hoog, 19 cm breed

Dit erfstuk is al vijf generaties in de familie, is altijd van moeder op dochter doorgegeven. De grootmoeder van mevrouw komt uit een arbeidersgezin met niet veel geld. Ze heeft zo’n theepot op een foto zien staan in het Metropolitan Museum of Art, maar die had andere details in de bladeren en was gemerkt. Ze vraagt zich af of dit potje ‘echt’ is, en of het misschien in Makkum is nagemaakt omdat ze daar woont. Haar overgrootmoeder heeft het veel gebruikt, vandaar dat de deksel kapot is. Het staat nu in haar huis tussen Afrikaanse kunst te ‘mismatchen’!

Expert Robert Aronson ziet snel dat het hier wel degelijk om Engels aardewerk gaat. Iets dat we niet veel zien in Nederland. Het is een zogenaamde ‘Cauliflower teapot’ (bloemkool theepot), mooi gevormd als bloemkool. In de Rococo periode ontstond er een mode voor ‘natuur’ op tafel en maakte men dit soort potten ook in de vorm van bijvoorbeeld een ananas of een krop sla. 

Het is ‘creamware’: geelbakkend aardewerk, waarbij de bladeren met groene emaille zijn bewerkt. Het aardewerk productiecentrum lag vanaf 1720 in Staffordshire, tot de ‘pottery riots’ in 1842. Toen kwamen de fabriekswerkers in opstand tegen het harde werk. 

De theecultuur was uiteraard heel belangrijk in het Verenigd Koninkrijk. Het formaat van het potje is zo klein omdat hierin sterke thee werd getrokken, waarna men er heet water bij schonk. De oorspronkelijke Chinese theepotjes waren zo klein omdat men rechtstreeks uit het tuitje de thee dronk.

Uitzending 25 november 2020, om 20.35 uur op NPO 1 (daarna is de uitzending hier terug te zien).

Meer zien over kaststellen?

Kijk dan na de uitzending van Tussen Kunst en Kitsch naar Tussen Kunst en Kitsch Extra op NPO 2 Extra om 21.30 uur . NPO 2 Extra vind je bij Ziggo op kanaal 222, bij KPN, Telfort en XS4ALL op kanaal 88 en bij T-Mobile op kanaal 381.