Tussen Kunst en Kitsch: Dordrechts Museum

Woensdag 26 september: vanuit het Dordrechts Museum taxeert Esther Aardewerk twee zilveren kandelaren, Kitty Laméris een ‘hensbeker’ en Pieter Jorissen een schilderij.

Herkomst: Leeuwarden (1754)
Afmetingen: 20 cm hoog 

Deze kandelaren komen uit het huis van de grootouders van de huidige eigenaar. Zijn kinderloze tante erfde ze. Toen zij was overleden, vonden ze een briefje onder de kandelaar waarop stond dat ze graag wilde dat haar petekind de kandelaren zou krijgen. En dat petekind is de huidige eigenaar. Hij gebruikt ze nooit, ze staan in de kast. Zijn vader zei wel dat hij er zuinig op moest zijn. Er staat een datum op, 1842, en een familiewapen dat hij heeft uitgezocht. Hij vermoedt dat de kandelaren zijn gemaakt ter gelegenheid van het huwelijk van Eelco van Haarsma en Johanna Maria van Wyckel in 1842.

Expert Esther Aardewerk ziet ondanks de zwarte kleur onmiddellijk dat de kandelaren van hele hoge kwaliteit zijn. En ze zijn niet in 1842 gemaakt, zoals meneer denkt, maar bijna honderd jaar eerder, in 1754. Ze zijn gemaakt in Leeuwarden. Dat was het bestuurlijke en politieke centrum van Friesland, er woonden veel patriciërs die zich mooie zilveren voorwerpen in huis konden veroorloven. Ook het Stadhouderlijk Hof zetelde in Leeuwarden en dat deed het zilversmidgilde in Friesland bloeien. 

De maker, Frans Stellingwerf, was werkzaam vanaf 1727. Er zijn maar een paar stukken van zijn hand bekend, waaronder een brandewijnkom. Fries zilver is normaliter erg druk bewerkt, deze kandelaren zijn daarentegen vrij ingetogen.

Herkomst: Antwerpen
Datering: eind 16e eeuw, ca. 1599
Materiaal: kleurloos glas à la facon de Venice
Afmetingen: 17,5 cm hoog, 11,5 cm doorsnede 

Mevrouw verzorgde jarenlang haar kinderloze tante. In het begin deed ze huishoudelijk werk maar toen de tante ziek werd deed ze ook boodschappen en kwam ze meerdere keren per week bij haar langs. De tante beschouwde haar als haar kind. Ze is 90 geworden, verzamelde veel antiek en had een groot huis. Mevrouw erfde alles en moest het huis leegruimen. Een deel ging naar het Venduehuis om geveild te worden, maar dit glas vonden ze daar niet interessant. 

Expert Kitty Laméris daarentegen vindt het zeer interessant! Het is een zeer vroege glazen beker, uit het eind van de zestiende eeuw. Aan de gestempelde maskertjes op het glas, met stempels van gezichten met een omgekeerde V op het voorhoofd, herkent de expert direct dat dit glas in Antwerpen gemaakt is. Ook de blauwe parels in het midden van de rozet duiden op Antwerpen. De maskers maar ook het kleurloze glas, à la facon de Venice,  duiden op Italiaanse glasblazers die uit Italië in Antwerpen waren neergestreken. In de tijd dat dit glas is gemaakt, was waarschijnlijk de Antwerpse Sara Vinkx de eigenaresse van zo’n glasblazerij, die daarvoor door haar man, de Italiaan Ambrosio de Mongardo, werd geleid. 

Zeldzaam is dat aan de bovenkant van de beker veel Friese namen zijn gegraveerd. Waarschijnlijk waren dit leden van een bepaalde vereniging. Hun namen werden met een diamant of diamanten ring op het glas gezet. Als je lid werd, dronk je zo’n glas gevuld met bier ad fundum op. Dit werd ook wel ‘verhensen’ genoemd, in 1x leegdrinken. Daarom noemen we zo’n beker een ‘hensbeker’.

                                                                            Bekijk hier de uitzending 

Herkomst: Dordrecht (1945)
Materiaal: paneel
Afmetingen: 60 cm x 40 cm

Dit schilderij komt uit de collectie van meneer zijn oudoom. Deze man is een kunstliefhebber en ging een aantal jaar geleden kleiner wonen. Bij de verhuizing werd dit schilderij bijna weggegooid omdat het zo groot is en niemand het eigenlijk mooi vond. Meneer vond het zonde en nam het schilderij mee, het hoort volgens hem op een ereplaats. Zijn moeder vindt het verschrikkelijk en heeft het schilderij meegenomen naar Tussen Kunst en Kitsch om haar zoon uit de droom te helpen. Het tegendeel blijkt waar…

Bij het zien van dit schilderij slaat expert Pieter Jorissen direct aan. Dit is een schilderij van Dirk Hidde Nijland, een schilder uit Dordrecht. Zijn vader was nota bene initiator van het Dorts Museum. Vader Hidde Nijland was verzamelaar, zoon Dirk was kunstenaar. Dirk heeft een hele primitieve manier van schilderen, je ziet direct dat het een schilderij van hem is. Hij schilderde veel land- en waterwerken, met name in Zuid-Holland en op de Zeeuwse eilanden. Hij heeft een tijd in Domburg gezeten en hij schilderde bijvoorbeeld in Rhoon. Dirk was gefascineerd van het vlechtwerk van de waterwerken, dat zie je ook terug op dit schilderij. Het schilderij heeft nog de originele lijst en is gesigneerd met D.M.

Uitzending woensdag 26 september 20.25 uur op NPO 1