Tussen Kunst en Kitsch: mooi van lelijkheid

In Tussen Kunst en Kitsch vanuit het Gallo Romeins Museum, Museum Het Valkhof Nijmegen en het Nationaal Militair Museum Soest taxeert Jaap Polak twee Yoruba beeldjes, Willem de Winter een stilleven en Rob Driessen een bronzen kopje.

Uitzending zondag 18 augustus 2019, 20.25 uur NPO 1, herhaling van woensdag 21 november 2018

Gallo Romeins Museum Tongeren, 26 maart 2018

Herkomst: Yoruba stam, Nigeria
Datering: 1890/1900
Materiaal: brons (8 cm x 35 cm)

Mevrouw kreeg deze beeldjes uit de erfenis van een vriend. Dat was een vriendelijke Hollander, die voor zijn werk over de hele wereld had gewoond. Maar het mooiste vond hij het Belgische dorp waar hij uiteindelijk terecht kwam. Het was de overbuurman van mevrouw, hij had geen kinderen en kwam regelmatig eten. Na zijn dood liet zijn broer iedereen die iets voor hem betekend had in zijn leven iets uitkiezen uit zijn erfenis; veel mensen uit het dorp kregen zo een bijzonder aandenken.

Expert Jaap Polak: deze beeldjes van een man en een vrouw zijn symbolen van een bepaald broederschap van de Yoruba stam, zoiets als de Vrijmetselarij. Leden van het broederschap behoorden tot de hoogste laag van de maatschappij, zij adviseerden diverse vorsten en hielpen bij rechtszaken. Deze man en vrouw werden gezien als een soort Adam- en Eva figuren, de oerouders van de Yoruba’s. Men droeg de beeldjes bij bepaalde ceremonies aan een ketting om de hals. Het beeldje van de man en de vrouw zijn met een ketting aan elkaar verbonden, als teken van eeuwige verbintenis. Het sokkeltje stamt uit 1970, waardoor we weten dat de beeldjes al heel lang in Europa zijn.

Museum Het Valkhof Nijmegen, 19 februari 2018

Maker: Jan Voerman senior 1857-1941
Herkomst: Nederland - voor 1900
Materiaal: waterverf op papier (38 cm x 29 cm)

Mevrouw heeft deze aquarel uitgekozen uit de erfenis van haar ouders. Zelf vond ze het niet zo mooi, er zat een hele lelijke barokke gouden lijst om. Maar haar man vond het prachtig. Ze hebben er een nieuwe lijst voor laten maken en nu genieten ze er allebei erg van.

Expert Willem de Winter vertelt dat Jan Voerman vooral bekend is als de ‘IJsselschilder’. Hij studeerde aan de academie in Amsterdam, schilderde in die tijd ook interieurs en het Jordaanse stadsleven. 

Zijn vrouw Anna Verkade (haar vader was de oprichter van de Verkade fabriek in Zaandam) was geboren in Kampen. Na hun trouwen verhuisden ze naar haar geboortestreek en gingen ze in Hattem wonen. Vanaf die tijd, rond 1902, ging Voerman over op olieverf en schilderde hij vooral IJssellandschappen. Dit werk is dus uit zijn vroege periode, van voor die tijd. Dat is ook te zien aan de signatuur: hier signeert hij nog met zijn initialen J.V., later met zijn hele naam. Het is heel fijnzinnig en gevoelig neergezet, in ultieme balans. Schilderen met waterverf is heel moeilijk, het gaat snel mis als je teveel water gebruikt. Zijn vroege bloemstillevens zijn zeldzaam. Voerman had twee zonen, een schilder en een tekenaar. Jan Voerman junior is bekend van de plaatjes van de Verkade albums!

Nationaal Militair Museum Soest, 22 januari 2018

Voorstelling: hoofd van een man
Maker: Erich Wichman (1890-1929)
Herkomst: Amsterdam, metaalgieterij Holland
Datering: 1926

Mevrouw kwam eigenlijk met twee andere beeldjes bij Tussen Kunst en Kitsch. Van dit beeldje liet ze een foto zien, en de expert Rob  Driessen vond het direct interessant. Omdat ze dichtbij woonde, kon ze het beeldje meteen even ophalen. Ze vindt het beeldje ‘mooi van lelijkheid’. Ze heeft hem een keer bijna weggegooid, wilde hem eigenlijk niet langer bewaren. Haar moeder werkte bij metaalgieterij Holland, waarschijnlijk heeft zij hem daar een keer gekregen.

Expert Rob Driessen vertelt dat het beeldje is gemaakt door Erich Wichman, een excentrieke kunstenaar die bekend stond om de groteske koppen die hij maakte. Hij was van deftige komaf maar raakte volkomen verarmd. Hij was schilder, schrijver, beeldhouwer en graficus en zat altijd in geldnood. Hij voelde zich miskend, leidde een ongezond en ruig leven. Zijn ouders waren Duits, maar hijzelf is in Nederland geboren. Hij had een zwarte kijk op de mensheid. In zijn geschriften en zijn beeldende werk was hij niet zo subtiel. Hij is gaan reizen, werd fan van Mussolini. Dat heeft hem later wel punten gekost…..Uiteindelijk is hij aan de alcohol ten onder gegaan. 

Dit portret is van de dichter Paul Verlaine, die bewonderde hij. Het is een ‘klein plastiek’, dat was in de jaren twintig geliefd bij kunstenaars omdat het een goede manier was om wat bij te verdienen. Je plaatste dit op je bureau. Het is in een kleine oplage gemaakt.