Tussen Kunst en Kitsch: Museum Arnhem - Van de wc tot de salon

In de uitzending van maandag 16 januari 2023 vanuit Museum Arnhem krijgt Jaap Polak een Boeddha onder ogen die nu op de wc staat, bekijkt Remco van Leeuwen een mogelijke huwelijkskist en taxeert Pieter Jorissen een schilderij dat vroeger in de salon hing. 

Schilderij Peter van der Velden

• Voorstelling: dominospelers in een interieur
• Maker: Peter van der Velden
• Herkomst: Marken
• Datering: 1879
• Materiaal: olieverf op doek
• Afmetingen: 62 cm hoog, 71 cm breed

Dit schilderij hing vroeger bij de ouders van de eigenaar boven de bank in de ‘salon’, de voorkamer die alleen in het weekend gebruikt werd. Vroeger vond ze het schilderij niet zo mooi, maar nu vindt ze het steeds meer bijzonder. 

Expert Pieter Jorissen vertelt dat dit schilderij is gemaakt door Peter van der Velden. Hij was de eerste schilder die, rond 1860, de vissersdorpen Volendam en Marken ging schilderen. Van der Velden was gefascineerd door het traditionele vissersleven. 

Hij studeerde aan de academie in Rotterdam en woonde tussen 1870-1873 op Marken. Later emigreerde hij naar Nieuw-Zeeland, waar hij wereldberoemd is geworden. Mogelijk is dit schilderij een voorstudie van het grote werk in het Rijksmuseum. Daar hangt namelijk exact hetzelfde schilderij, maar dan veel groter. Ook in Auckland (Nieuw-Zeeland) is nog een exemplaar te vinden.  

De Nederlandse ambassadeur heeft in 1999 geprobeerd om het grote schilderij uit het Rijksmuseum voor een tentoonstelling naar Nieuw-Zeeland te krijgen, zodat de twee schilderijen naast elkaar getoond zouden kunnen worden. Nu is er dus nog een derde schilderij met dezelfde voorstelling teruggevonden.

Documentenkist

• Voorstelling: wapens
• Herkomst: Noord Italië/ Tirol
• Datering: laat 14e/ 15e eeuw
• Materiaal: notenhout met ijzerbeslag
• Afmetingen: 12 cm hoog, 47 cm breed, 12 cm diep

Deze kist kreeg de eigenaar uit de erfenis van haar schoonouders. Ze vindt het een bijzonder stuk, maar het past niet in haar kamer. Ze heeft het op een verborgen plekje in huis bewaard. 

Volgens expert Remco van Leeuwen komt de kist uit de 15e eeuw. Het is gemaakt van notenhout met ijzeren beslag. Zo’n kistje werd gebruikt om belangrijke papieren in te bewaren, een echte documentenkist. Je kunt daarbij denken aan stads verordeningen, documenten voor een vredessluiting of documenten voor een huwelijk. 

Bij deze wisselen twee wapens elkaar af; een met twee zwarte leeuwen en een met een rode leeuw. Je zou dus kunnen denken dat dit twee familiewapens zijn en dat dit een huwelijkskist is. Het formaat van de kist duidt op een perkamenten rol. Men heeft echt een mooie kist gemaakt om iets bijzonders in te bewaren. 

Toekomstige Boeddha

• Object: bronzen sculptuur 
• Voorstelling: Bodhisattva Maitreya (de toekomstige Boeddha)
• Herkomst: Indonesië, onder invloed van de Pala- kunst uit Noordoost India. 
• Datering: 8e - vroeg 9e eeuw na Christus
• Materiaal: brons
• Afmetingen: 17 x 9 cm

De eigenaren zijn broer en zus en hebben het beeldje uit de erfenis hun grootvader. Ze komen uit de familie Hagemeijer, een handelsfamilie uit de tijd van de VOC, de Verenigde OostIndische Compagnie. Het beeldje zat altijd ingepakt in dozen op zolder, maar staat nu op de wc van de broer. 

Jaap Polak legt uit dat het een Bodhisattva Maitreya is, de toekomstige Boeddha. Sommige Bodhisattva’s stellen het Boeddhaschap uit. Als Boeddha kun je namelijk niets meer betekenen voor anderen, slechts vereerd worden. 

Je kunt de Maitreya herkennen aan de hoofdtooi, daar zit een ‘stupa’ in, een grafmonumentje. De Maitreya zit in de sportieve zithouding in plaats van de meditatiehouding. Zijn rechterhand rust op zijn knie en maakt de ‘varada mudra’, de handhouding van het geven van gunsten. 

Polak denkt dat monniken uit Indonesië dit soort beeldjes hebben meegenomen toen ze in India verbleven als bedevaarder of voor religieuze studie. Zoals een souvenir als een eiffeltorentje uit Parijs. Het is gemaakt in Indonesië zelf en dat maakt het juist extra bijzonder, omdat het geïnspireerd is op de Indische kunst en iconografie. 

Uitzending maandag 16 januari 2023 om 21.20 uur bij AVROTROS op NPO 1 (daarna is de uitzending terug te zien op NPO Start)