Tussen Kunst en Kitsch: museum De Lakenhal - van edelkitsch tot een Toorop

In de uitzending van maandag 19 december 2022 vanuit museum De Lakenhal taxeert Rob Driessen een aandoenlijk en bijna humoristische keramieke uil, zijn de 'glimmers' aan tafel voor Martijn Akkerman en mag Willem de Winter een aquarel van Jan Toorop aan het licht brengen.

• Maker: Chris van der Hoef 1875-1933
• Herkomst: Plateelfabriek Zuid Holland Gouda
• Datering: 1928
• Materiaal: aardewerk
• Afmetingen: 24 cm hoog, 8 cm breed

Dit beeldje komt uit de erfenis van de grootouders van meneer, via zijn ouders naar hem. Zijn moeder verzamelde uilen als dier van de wijsheid. Ze had honderden uilen staan. Als je iets voor moeder mee moest nemen, nam je een uil mee. 
Meneer heeft het beeldje nu twee jaar en staat in de huiskamer. Hij houdt zelf van Jugendstil en vindt hem sereen en strak en mooi van kleur. Hij weet niet wie het gemaakt heeft en het is ook nooit getaxeerd. 

Rob Driessen: Dit beeldje is gemaakt door Chris van der Hoef. Dat was een hele veelzijdige kunstenaar. Hij begon als beeldhouwer, daarna is hij in de keramiek terecht gekomen. Hij maakte prachtige vazen. Hij had altijd een hele strakke vormgeving, zelfs al vóór de art deco periode. Hij ontwierp ook penningen en zilver maar later ging hij terug naar zijn oude liefde, de  beeldhouwkunst.

Hij maakte gestileerde dieren zoals een blazende kat en olifant. Later deed hij dat ook bij plateelfabriek Zuid Holland. Dit uiltje is gemaakt uit een driehoekje en een paar blokjes. In één oogopslag zie je dat het een uil is. Heel slim gedaan, het is heel aandoenlijk en bijna humoristisch. Daarom is zijn werk heel geliefd. Je ziet dit soort beeldjes niet zo vaak. Het groene glazuur imiteert brons, het lijkt beeldhouwkunst maar het is serie-keramiek. Heel democratisch eigenlijk hoe hij goede kunst in oplage in de huiskamer brengt. 

• Datering: 1930
• Materiaal: wit goud
• Afmetingen: 2,5 x 1,5 cm

Mevrouw komt uit een ‘kraaienfamilie’, alles wat glimt is mooi. Haar grootmoeder was een zeer zelfstandige zakenvrouw, leidde een autobedrijf, droeg bontjassen, Hermès sjaals, veel juwelen. Waarschijnlijk heeft ze deze ring zelf gekocht. Ze had altijd spectaculaire dingen. Grootvader overleed vrij vroeg, toen heeft zij het bedrijf overgenomen. Het was een flamboyante vrouw. Haar moeder erfde het van grootmoeder, maar droeg hem nauwelijks. Moeder had wat grovere handen, voor haar was de ring wat te fragiel. Maar mevrouw heeft hem nu zelf geërfd en draagt hem regelmatig als ze bijvoorbeeld uit eten gaat. Maar ze past er wel mee op want zo’n parel kan niet zo veel hebben. 

Volgens Martijn Akkerman is de ring is in Nederland verkocht maar is het een buitenlandse ring, zou uit Frankrijk kunnen komen. Het is een ring van wit goud. Dat is geel goud met klein beetje platina. Wit goud werd in 1912 ontdekt. Ook zit er een parel in die omgeven is door kleine diamantjes. Of de parel echt is of gekweekt is alleen te achterhalen door middel van x-ray. Toch denkt Martijn Akkerman dat de parel echt is, omdat deze aan één kant vlak is, een bouton (Frans voor ‘knoop’). Tijdens het groeiproces in de oester is de parel tegen de rand van de schelp aangekomen. Dit maakt de parel minder duur. 

Parel der liefde

Het is een Haagse ring. In Den Haag was een heel ander publiek dan in Amsterdam. De Haagse chique kocht de kleding bij Kuhne, de taartjes bij Maison Krul en de juwelen bij juwelier Steltman. De ring kan best een juweel zijn dat verkocht is door Steltman en Bernier. Hoeveel dit nu waard is? De expert denkt liever niet in karaten maar in eeuwen, zoals prinses Margaretha van Denemarken ook al zei: "parels zijn zo mooi omdat ze in de diepte en donkerte van de oceaan groeien en door de mens naar het licht worden gebracht." Het is een sieraad voor elke gelegenheid. Parels gaan om de liefde, juwelen zijn dingen om door te geven. Parels werden vroeger elk jaar gegeven aan een meisje, op elke verjaardag kreeg ze dan een paar parels. Op haar 18e had ze dan een ketting. Net zoals de bedeltjes van de armbandjes nu. 

⇒ Wist-je-dat: Alles over juwelen, edelstenen en parels

• Voorstelling: vissers op het strand
• Maker: Jan Toorop 1858- 1928
• Herkomst: Nederland
• Datering: 1887
• Afmetingen: 60 x 40 

Dit schilderij is gekocht door de grootvader van de eigenaar, als kado voor zijn vrouw. Destijds is er 125 gulden voor betaald. Het schilderij hangt nu boven de schoorsteenmantel van de moeder van meneer. De eigenaar weet niet of hij het heel mooi vindt, eerder ‘bijzonder'. De kleuren zijn heel somber en er wordt iemand afgevoerd. 

Volgensexpert Willem de Winter gaat het om een groep vissers voor een bomschuit. Ze zijn net aangekomen en de vrouwen en het kind zijn blij dat de vissers weer behouden thuis zijn. Typisch voor Toorop is de manier van signatuur: met jaartal, handtekening en locatie. De Winter vertelt dat 1887 een bijzonder jaar voor Toorop is, zijn kind (een zuigeling) overleed en hij kwam er dat jaar achter dat hij een verwaarloosde geslachtsziekte had. Hij verbleef in die tijd veel aan zee, en liet in Katwijk een atelierwoning bouwen. De sfeer van het schilderij zegt veel over de gemoedstoestand van Toorop in dat jaar. 

Oorspronkelijk was het schilderij wel veel frisser en kleurrijker. Als je goed kijkt zie je veel kleuren. 

Uitzending maandag 19 december 2022, 21.20 uur op NPO 1 (daarna is de uitzending terug te zien op NPO Start)