Tussen Kunst en Kitsch: Rijksmuseum Twenthe Enschede - spullen om mee te pronken

Vanuit Rijksmuseum Twenthe krijgt Emiel Aardewerk een zilveren miniatuur kroonluchter van Arnoldus van Geffen onder ogen. Is expert Marcel Brouwer dolblij met de klok die is meegebracht. En heeft Fred Kats een gouden snuifdoosje aan tafel, een echt prestige object om mee te pronken.

• Maker: Arnoldus van Geffen
• Herkomst: Amsterdam
• Datering: 1736
• Afmetingen: 10x7cm

Dit erfstuk hangt bij de familie in de zitkamer aan een sleutel aan een kastdeurtje.

Tot grote vreugde van expert Emiel Aardewerk is de miniatuur kroonluchter gemerkt. Doorgaans is daar geen plaats voor, maar deze heeft kleine vetvangers waar in 1736 het Amsterdamse meesterteken van Arnoldus van Geffen ingeslagen kon worden. Deze zilversmid had 40 jaar lang een enorme productie miniatuur zilver in Amsterdam, daar was de vraag ook zeer groot.

Miniatuur kroonluchters sierden de poppenhuizen van gegoede dames vanaf de 17de eeuw. Een model als dit, met balustervormige opbouw, zes armen met vetvangers en een grote bol voor extra reflectie hing in het groot in koper alleen in kerken. Vanaf de 2de helft van de 17de eeuw kwamen dergelijke lampen kleiner en in het zilver ook in de huishoudens voor. En vanaf dat moment ook in de poppenhuizen. Het was de enige vorm van licht in de duisternis. Men kon er kaarsen van was of talg in doen. Maar was, was erg duur en talg stonk enorm. Dus als er chique bezoek was werden de bijenwas kaarsen aangestoken.

• Voorstelling: de nieuwe stijl
• Maker: Johannes Cornelis Stoffels
• Herkomst: Nederland
• Datering: 1905
• Materiaal: messing en half edelstenen
• Afmetingen: 25 x 15 x 10 cm

De vader en grootvader van de huidige eigenaresse waren enorme klokken liefhebbers, met als resultaat dat er uit de erfenis 40 klokken meekwamen. De dochter heeft alles verkocht, behalve deze klok. Dit was altijd de favoriet van haar vader en dus nu ook van haar.

Expert Marcel Brouwer is dolblij dat zij de klok heeft meegebracht. Het is een prachtig exemplaar voor de Nederlandse Art Nouveau, “de Nieuwe Kunst”. Kenmerkend voor de Nederlandse versie is dat de constructie meedoet in de decoratie. De Beurs van Berlage in Amsterdam is een goed voorbeeld van de Nieuwe Kunst. De beroemdste firma die werken verkocht in de Nieuwe Kunst heette “t Binnenhuis”. Maar er was nog een firma, met de naam “Onder den Sint-Maarten”. Oorspronkelijk zat deze firma in Zaltbommel, maar al na twee jaar verhuisde deze naar Haarlem waar het tot 1936 meubels, lampen, serviezen, klokken etc. maakte. Anton Phillips was een trouwe klant. Ook dit klokje kwam uit deze firma, waar Johannes Cornelis Stoffels werkzaam was en deze klok heeft ontworpen.

• Voorstelling: vorm van een boekje
• Maker: Remond
• Herkomst: Genève
• Datering: ca. 1810
• Materiaal: goud
• Afmetingen: 5 cm breed, 6 cm lang

Dit erfstuk zit al zestien generaties in dezelfde familie. Een rijke voorvader schonk rond 1820 alles wat hij had aan museum Meermanno. Tot groot verdriet van de familie….het enige dat overbleef, was dit snuifdoosje! Meneer heeft het toen hij het in 2002 erfde laten restaureren, er zitten wel 400 nieuwe pinnetjes in voor het speeldoosje.

Men kon er verpulverde tabak poeder in doen om te snuiven, maar tegelijkertijd kon men er ook de tijd op zien en een muziekje laten horen. De rand is met emaille ingelegd. Het is prachtig gemaakt in de vorm van een boekje. Het was zeer populair - uit de boedelbeschrijving van een Engelse edelman weten we dat hij naast 100 kostuums en 100 chatelaines (kettingen om aan het zakhorloge te doen), ook 100 snuifdoosjes bezat. Dit soort doosjes waren vaak diplomatieke geschenken - de ontvangers lieten het soms omsmelten om het in geld te kunnen omzetten!

Uitzending 14 oktober 2020, om 20.35 uur op NPO 1 (daarna is de uitzending hier terug te zien).

Meer zien over de de miniatuur kroonluchter en poppenhuizen?