Tussen Kunst en Kitsch: Rijksmuseum Twenthe - Van tutti frutti tot Delfts blauw

In de uitzending van maandag 9 januari 2023 vanuit het Rijksmuseum Twenthe krijgt expert Titia Reuser een paradijselijke broche aan tafel, wordt expert Robert Aronson wild enthousiast van een Delfts blauwe schotel en vertelt expert Karl Stimm het verhaal achter een Spaanse gesp. 

Tutti frutti broche

• Voorstelling: Tutti frutti; bladeren met besjes
• Maker: onbekend
• Herkomst: India
• Datering: 1997
• Materiaal: geelgoud, smaragd,robijn en briljant geslepen diamant
• Afmetingen: 4,5 cm doorsnede

De eigenaar kocht dit sieraad in 1997 samen met zijn vader in Mumbai in het Taj Mahal hotel. Hij betaalde destijds 12.500 gulden voor dit topstuk uit de hotelwinkel en deed het cadeau aan zijn vrouw. Zij vond het een erg zware hanger en liet er een broche van maken. 

Na het overlijden van beide ouders, heeft meneer het sieraad geërfd. Hij denkt erover om de stenen te gebruiken voor twee juwelen voor zijn dochters, maar de juwelier vond dat erg spannend. Hij werd geadviseerd de broche eerst maar eens te laten taxeren.  

De broche komt uit de tijd van de Moguls, de Islamitische heersers tussen circa 1500 en 1800. Expert Titia Reuser vertelt dat er in die tijd in India veel werd geïnvesteerd in kunst en cultuur. Ook de Taj Mahal is in die periode gebouwd. 

De kleuren groen en rood waren heel belangrijk. Het verwijst naar de groene mantel van de Profeet Mohammed en het paradijs. Dit juweel is geïnspireerd op die oude juwelen uit India. Het heeft paradijselijke vormen en kleuren: groen smaragd als bladeren en de robijnen bol geslepen als besjes. Reuser legt uit dat het ‘tutti frutti’ wordt genoemd. 

Cartier heeft Indiaas geïnspireerde sieraden in Europa geïntroduceerd. Na een reis naar India ging hij in Art Deco-stijl ontwerpen maken met tutti frutti. Het werd een enorme hype in heel Europa. Hun handelsmerk was om er ook blauw saffier in te verwerken. Het is nog steeds enorm populair, alleen in dit sieraad zit geen blauw…

Delfts blauwe schotel 

• Voorstelling: rots met bloemen, eend en vogel
• Maker: Jacob Wemmersz. Hoppesteyn
• Herkomst: Delft (Het Moriaanshooft)
• Datering: ca. 1670
• Materiaal: aardewerk
• Afmetingen: 34 cm doorsnede

De eigenaar van deze schotel is een verzamelaar van toegepaste kunst. Hij kreeg een tip dat hij een aantal stukken uit een nalatenschap kon kopen, waaronder deze schotel. Een jaar of dertig geleden verkocht hij de schotel weer. Hij had er geen plek voor en hij was toch kapot. 

Tot zijn grote verrassing kwam de schotel weer bij hem terug, toen hij een jaar of zeven geleden wat schotels overnam van mensen die wat spullen weg wilden doen! Hij heeft thuis veel objecten in vitrinekasten staan, maar omdat deze schotel kapot is mag deze er niet in van zijn vrouw. Hij wil weten of het de moeite waard is om het te restaureren. 

Volgens expert Robert Aronson is de schotel behoorlijk kapot, maar toch is het een mooi voorbeeld van Delfts aardewerk naar Chinees porseleinen voorbeeld. Het merkteken op de achterkant is van Jacob Wemmersz. Hoppesteyn. Van 1661 tot zijn overlijden in 1671 was hij eigenaar van de fabriek Het Moriaanshooft in Delft. Na het overlijden van Hoppesteyn neemt zijn vrouw het over en blijft het merkteken in gebruik tot circa 1680. 

Hoppesteyn was dé Rembrandt onder de aardewerk bakkers in het Delft van de zeventiende eeuw. De kwaliteit die hij heeft gemaakt, heeft altijd bovenaan gestaan in het rijtje van zeldzame, mooie stukken. Er zijn maar vier gekleurde objecten met zijn merkteken bekend met Chinese decoratie. Het meeste is historisch of mythologisch. Van de blauw-witte stukken zijn er misschien maar 20 of 25 stuks bekend, van flessen tot theepotten. ⇒ Meer over Delfts aardewerk

Spaanse Gesp 

• Maker: onbekend
• Herkomst: Spanje
• Datering: 6e-7e eeuw na Christus
• Materiaal: brons met inlegwerk almandine en glas
• Afmetingen: 13 cm lang, 6 cm breed

De vader van de eigenaresse reisde veel voor zijn werk en bracht vaak spulletjes mee. Toen haar ouders overleden, lag dit nog in hun huis. Ze herinnert zich dat het vroeger onder een soort stolp van plexiglas lag. Ze wil graag het verhaal achter de gesp weten.

Expert Karl Stimm vertelt dat het gaat om een Visigotische gesp. De Visigoten waren een Oost-Germaans volk, afkomstig uit Oekraïne. Het waren nomaden die via de Balkan naar het westen trokken en in 410 Rome plunderden. Daarna kwamen ze in Spanje terecht, waar het Visigotische Rijk tot ca. 700 na Christus bestond. Ze kregen in Spanje steeds meer moeite met de Moren en worden uiteindelijk verjaagd.

In de vierde eeuw bekeerden ze zich tot het Christendom. Dat zie je terug in de gesp die aan de zijkant Christelijke motieven heeft. De mannelijke strijders droegen het. Volgens Stimm zijn er veel gespen: "Als je een beetje carrière gemaakt had, had je zo'n gesp." 

Uitzending maandag 9 januari 2023 om 21.20 uur bij AVROTROS op NPO 1 (daarna is de uitzending terug te zien op NPO Start)  

​