Plesman en Fokker door de jaren heen

Ruim honderd jaar geleden werden de eerste stappen gezet richting de commerciële burgerluchtvaart. In de serie Vliegende Hollanders zie je hoe KLM-oprichter Albert Plesman en vliegtuigbouwer Anthony Fokker erin slaagden om Nederland tot een belangrijke speler te maken op het wereldtoneel van de luchtvaart. We geven een blik op de tijdsgeest van de serie en de periode waarin elke aflevering zich afspeelt.

De serie Vliegende Hollanders kijk je vanaf 18 oktober 2020 om 21.20 uur op NPO 1.

Vliegende Hollanders speelt zich af tijdens het Interbellum (1918 - 1939), de periode tussen de Eerste en Tweede Wereldoorlog. Een periode waarin veel technologische ontwikkelingen werden gemaakt, ook in de luchvaart. 

Aflevering 1: juni ‘19- oktober ’19

De KLM wordt in 1919 door Albert Plesman opgericht, waardoor Nederland het eerste land wordt met een luchtvaartmaatschappij. Plesmans droom: het introduceren van de burgerluchtvaart in Nederland. Daarom organiseert Plesman in 1919 de Eerste luchtvaarttentoonstelling Amsterdam (ELTA). Op de ELTA ontmoet Plesman de beroemde vliegtuigbouwer Anthony Fokker, die zeven jaar voor hun ontmoeting bekend werd door boven Haarlem een rondje te vliegen in een zelfgebouwd vliegtuig. 

Fokker heeft, als hij Plesman ontmoet, al veel vliegtuigen gebouwd, ook in Duitsland tijdens de Eerste Wereldoorlog (1914-1918). In Nederland was er namelijk geen behoefte aan de vliegtuigen van Fokker, dus vertrekt hij naar Duitsland. Tijdens de Eerste Wereldoorlog worden, naast veel andere nieuwe militaire technieken, voor het eerst op grote schaal vliegtuigen ingezet. Na de oorlog worden de gevechtsvliegtuigen van Fokker vernietigd of verscheept naar de Verenigde Staten. Fokker keert in 1919 terug naar Nederland, waar hij na de ELTA op hetzelfde terrein zijn vliegtuigfabriek begint. 

Aflevering 2: maart ‘20 - juli ’20

Een grotere invloed van Amerikaanse popcultuur en een groeiende economie: de roaring twenties zijn begonnen, ook voor de Nederlandse luchtvaart. In mei 1920 voert de KLM de eerste vlucht uit, van Londen naar Amsterdam. Aan boord zijn, naast de crew, twee journalisten. In hetzelfde jaar vervoert KLM in totaal 345 passagiers, vracht en post. Desondanks kampt de KLM met opstartproblemen, het bedrijf draait grote verliezen en Plesman maakt veel ruzie met zijn Raad van Bestuur over de te volgen koers.

Fokker worstelt intussen met een enorme belastingschuld en overtuigt Plesman om nieuwe toestellen bij hem te bestellen. De eerste KLM-vluchten werden namelijk gevlogen met geleasede toestellen, maar Fokker weet in het najaar twee toestellen te leveren en in september 1920 vliegt KLM voor het eerst met een Fokker-toestel. 

Aflevering 3: januari ‘24 – oktober ’25

KLM maakt de eerste intercontinentale vlucht, naar Nederlands-Indië. Er worden poststukken meegenomen, maar voor passagiers is geen ruimte. Om de brandstoftanks van voldoende brandstof te kunnen voorzien, moeten er stoelen uit het toestel verwijderd worden. Op deze manier kunnen de piloten tien uur lang in de lucht blijven hangen. Wat een reis van 22 dagen had moeten worden, duurt uiteindelijk ruim twee keer zo lang. De vluchten naar Indië zouden uiteindelijk lange tijd de langste intercontinentale vluchtroute blijven.

Ondertussen zijn de verliezen van KLM zijn tot recordhoogte gestegen en dreigt voor Plesman ontslag. Met Fokker gaat het juist uitstekend, hij doet in Amerika mee aan de Ford Air Reliability Tour en ontmoet er ook een nieuwe liefde. 

Aflevering 4: oktober ’29 – april ’30

In 1929 stort op Wall Street de beurs in en begint een grote economische crisis. Mede door globalisatie raakt de crisis niet alleen de economie in de Verenigde Staten, maar ook in Europa. Door de beurscrash moet Plesman nog harder werken om KLM boven water te houden, ten koste van zijn gezinsleven. Zijn vrouw Suze Plesman mist haar vertrouwde rol als klankbord, en ze heroverweegt haar positie als 'vrouw van'. In Amerika heeft Fokker zijn eigen problemen als gevolg van de crisis, waar ook zíjn vrouw Violet Austman hevig onder lijdt. 

Aflevering 5: oktober ‘33- januari ’34

In Nederland komt het herstel van de economische crisis maar moeilijk op gang en dat komt ook de luchtvaart niet ten goede. Fokker is na zijn mislukte Amerikaanse avontuur weer terug in Nederland, waar hij met moeite toestellen verkoopt. De luchtvaart wordt wereldwijd steeds verder gemoderniseerd en toestellen worden steeds sneller en veiliger, ook Fokker levert de KLM een nieuw toestel: De Zilvermeeuw. Maar ondanks dit nieuwe toestel, begint hij toch achter te lopen op zijn concurrenten.

Ondertussen dreigt Plesman het lucratieve postvervoer te verliezen aan een concurrent, die snellere toestellen heeft, en wordt hij gedwongen de verouderde Fokker 'Pelikaan' te gebruiken voor een gevaarlijke vlucht naar Nederlands-Indië. 

Aflevering 6: oktober ‘34

Het jaar 1934 staat in Nederland in het teken van een legendarische tocht van Londen naar Melbourne. Plesman schrijft zich met zijn eerste Amerikaanse toestel, DC-2 'de Uiver', in voor een luchtrace naar Australië. Hiermee wil hij bewijzen dat deze metalen toestellen beter zijn dan de kisten van Fokker.

Luchtraces als deze zijn belangrijk voor die tijd, deze races moeten bewijzen dat vliegtuigen een veilig vervoersmiddel zijn. Heel Nederland leeft mee met de spannende tocht. Als Plesman ontdekt dat Fokker de verkooprechten van de DC- 2 heeft bedongen, wordt de race nog veel spannender.

Aflevering 7: juli ‘35 – augustus ’35

Als in een week tijd drie toestellen van KLM crashen, geven Plesman en Fokker daar elkaar de schuld van. Ze maken ruzie via de pers, en Fokker probeert Plesman via de publieke opinie te overtuigen weer nieuwe burgertoestellen bij hem te bestellen. De relatie tussen de mannen bereikt een dieptepunt, als Plesman een zware klap in zijn privéleven te verwerken krijgt. Ondanks de slechte verstandhouding tussen Plesman en Fokker, zal KLM nog decennialang Fokkertoestellen afnemen, ook al blijft de relatie tussen de twee bedrijven grillig.

Aflevering 8: augustus ’39 – januari ‘40

KLM boekt na twintig jaar voor het eerst winst, voornamelijk door de vele vluchtelingen die hun land verlaten voor de naderende oorlog. Als overal in Europa luchtruimen worden gesloten ontwikkelt Plesman een idealistisch plan om de vrede te bewaren. Maar hij heeft Fokker nodig om dit plan aan de man te brengen.

Uiteindelijk wordt Plesman tijdens de Tweede Wereldoorlog gedwongen zijn werkzaamheden voor KLM neer te leggen. Schiphol wordt meerdere keren gebombardeerd, waardoor veel toestellen zijn verwoest. Plesman maakt vanuit Twente - hij mag zich niet meer in het westen van het land begeven - plannen voor het herstellen van de KLM. Na de oorlog begint de luchtvaartmaatschappij als eerste in Europa een vluchtroute naar de Verenigde Staten. Tot 2017 vliegt de maatschappij nog met toestellen van het bedrijf Fokker, dat in 1996 failliet gaat.