Tussen Kunst en Kitsch: Het HEM - een vruchtenmandje vol kleurrijke kunst

Een echte Jan Sluijters

• Voorstelling: bloemen in vaas

• Maker: Jan Sluijters

• Herkomst: Nederland (1912)

• Materiaal: gouache, dekkende waterverf op papier  

• Afmetingen: 91 cm hoog, 72 cm breed

De vader van meneer was verzamelaar en kunstliefhebber. Deze gouache hing altijd boven zijn stoel in de woonkamer. Hij dacht dat het van Sluijters zou kunnen zijn, maar hij kon geen signatuur vinden. Hij is overleden en was groot fan van Tussen Kunst en Kitsch. Ter nagedachtenis wil zijn zoon nu weten of dit een echte Sluijters is. Het werk hangt nu in de sportschool van zijn vrouw. 

Pieter Jorissen: Jan Sluijters was bevriend met Leo Gestel en werd gerekend tot de Nieuwe Wilden. Ze zaten samen op de academie in Amsterdam. Ze wonnen de Prix de Rome in 1904, gingen naar Rome, maar dat vonden ze te saai. Van het prijzengeld gingen ze naar Spanje, later naar Parijs, daar ontdekten ze de fauvisten. Hun kenmerk was kleur en asymmetrie, een expressionistische uiting in felle kleuren. De vaas en bloemen kloppen niet maar het gaat om de indruk. De jury van de Prix de Rome vond hun werk te modern, ze moesten het bedrag dat ze hadden gewonnen terug betalen. 

Jan Sluijters trok zich niks aan van de berisping, trok naar Laren, waar hij ging wonen in Villa Vita Nuova. Daar maakte hij  tussen 1907-1910  zijn beste werk. Dit is net iets later, te dateren aan de pioenrozen die hij in 1912 op deze manier schilderde. 

Het Fauvisme zie je vooral in bijvoorbeeld de felle doek op de achtergrond die contrasteert met de vaas op de voorgrond. De voorstelling is a-symmetrisch maar er zit toch een balans in het schilderij. Het is geen saai stilleven. Na de eerste wereldoorlog werd Sluijters society kunstenaar die portretten schilderde, puur voor het geld. Er zit helaas een enorme scheur in het papier. 

Bijzondere uitgave van Een Vruchtenmandje

• Voorstelling: eerste versie van Het Vruchtenmandje

• Herkomst: Amsterdam (1927) 

• Materiaal: papier (24 cm breed, 30 cm lang) 

Meneer verzamelt jongensboeken en op internet werd een doos boeken aangeboden. Er zaten ook prentenboeken bij maar omdat het alleen per doos werd verkocht, nam hij dat op de koop toe. Hij zag gelijk dat dit een bijzonder exemplaar was.  

Bas Hesselink: Dit is een heel bijzondere uitgave van Een Vruchtenmandje van Nelly Bodenheim. Zij was een kunstenaar en vooral bekend als illustrator van kinderboeken. Zij hoorde bij de Amsterdamse Joffers, een groep vrouwen die studeerden aan de Rijksakademie van beeldende kunst in Amsterdam. Ze raakten bevriend en exposeerden samen. Ook Lizzy Ansingh hoorde bij de Joffers, zij heeft de versjes geschreven voor dit boek. 

Het boek is prachtig getekend met handgeschreven versjes, waarschijnlijk door Nelly zelf geschreven. De tekeningen zijn gedrukte litho’s en daarna met de hand ingekleurd. In de titel op de kaft van het boek staat een schrijffout, er staat ‘Een vruchentenmandje’. Waarschijnlijk is dit een proefexemplaar of haar eigen exemplaar. Het boek is op de Japanse manier ingebonden. 

Een tempeldoek van hoge kwaliteit

• Voorstelling: Een scene uit de Smaradhana, Oost-Javaans manuscript uit de twaalfde eeuw.

• Herkomst: Bali

• Datering:  ca. 1900-1920

• Materiaal: katoen en verf

• Afmetingen: 144 cm breed, 170 cm hoog.

Na de renovatie van hun bouwval in Ootmarsum in 1974, had mevrouw veel lege, witte wanden. De woonkamer was 3m50 hoog. Een vriend deed de suggestie om deze Balinese schildering op te hangen. Ze hebben hem er ongeveer 200 gulden voor betaald. Het heeft heel lang boven de schouw gehangen. Nu wonen ze in een ander huis en hangt het boven de trapopgang. In het begin schrok ze een beetje van het onbekende, maar nu is ze er gek op. Ze hebben inmiddels een fietstocht gemaakt op Java en Bali, dus kennen de cultuur nu wat beter. 

Jaap Polak: De Smaradhana is een Hindoeïstische tekst die geschreven is door de dichter Mpu Dharmaya, op Oost-Java in de twaalfde eeuw. Het was het verhaal over de god Shiva, die op deze schildering rechtsboven zit te mediteren op de berg Kalasa. De goden moeten een demoon bestrijden die de aarde wil vernietigen, daar hebben ze Shiva voor nodig. Daarom schiet Smara, de god van de liefde, een pijl af op Shiva, om hem uit zijn meditatie te halen….dat moet je niet doen. De grote figuur is de demoon, Nilasadraka. 

Shiva vernietigt de demoon, maar is zo kwaad op Smara dat hij hem in het vuur verbrandt. Deze tempeldoeken werden in tempels opgehangen ter verering. Men tekende met houtskool op het katoen, en daarna werd het, vaak door meerdere mensen, ingekleurd. In de tropen vergaan dit soort doeken, maar doordat het is meegenomen naar Nederland is het nog in redelijk goede staat bewaard gebleven. Er zijn er veel van gemaakt voor de toeristische markt, maar dit is een vroeg exemplaar en van hoge kwaliteit. 

Jean-Baptiste-Gustave Odiot

• Voorstelling: schaal met putti

• Maker: Jean Baptiste Guastave Odiot

• Herkomst: Frankrijk (tweede helft 19e eeuw, rond 1870) 

• Materiaal: zilver (43 cm bij 32 cm)

Deze schaal komt uit de familie van mevrouw. Haar oma's oom was een bekende priester en heeft de priesteropleiding in Rome opgezet voor Nederlandse priesters. Hij kwam bij haar opa en oma terecht en werd gebruikt als fruitschaal. Het staat nu bij haar moeder op de kast. Ze hebben geen idee wat de waarde is en het maakt ze ook niet zoveel uit. 

Emiel Aardewerk: Aan het keurmerk zie je dat deze schaal gemaakt is door Jean-Baptiste-Gustave Odiot in de tweede helft van de negentiende eeuw in Frankrijk. Hij kwam uit een familie die groot was in het zilver, ook zijn opa was een bekende zilversmid. Hij heeft voor keizer Napoleon de zwaard en staf gemaakt die hij droeg tijdens zijn kroning in 1804. Het zilveratelier Odiot had een heel gevarieerd oeuvre, zo maakten ze ook borden en kandelaren. Ze waren heel productief en dit behoort wel tot de grote stukken die zijn gemaakt. 

Deze schaal werd gebruikt voor fruit of bloemen, voor bloemen zat er dan een glazen binnenbak in. Het werd dan ook wel een jardinière genoemd, een tuintje op tafel. Aan de zijkanten zijn vier putti te zien die de schaal op hun rug dragen. Er zit ook een onderschotel aan met aan de rand rocailles. Hij is gemaakt in de stijl van rococo, maar dan 100 jaar later. Het is niet echt de Nederlandse smaak, de markt ligt meer in Engeland, Frankrijk of het Midden-Oosten. 

Uitzending 27 maart 2023 om 21.25 uur op NPO 1 (daarna is de uitzending terug te zien op NPO Start)