Duik in het Kabinet van Caspers: schetsen en vondsten uit het tv–programma

Kijken met Caspers

Met haar schetsboek en nieuwsgierige blik onderzoekt kunstenaar en restaurator Charlotte Caspers de werelden van kunst, natuur en wetenschap. In de afleveringen van Kijken met Caspers verkent Charlotte de thema’s: zeewier, vlinders, bomen, zand, bijenwas en papier. 

Het Kabinet van Caspers

In dit online Kabinet van Caspers vind je een selectie van de schetsen die Charlotte in de afleveringen maakte en de voorwerpen die zij onderweg verzamelde of van anderen kreeg. Dit alles is voorzien van haar eigen aantekeningen en opmerkingen.

Wil je het Kabinet van Caspers in het echt bekijken? Deze is van zaterdag 27 september tot en met zondag 16 november 2025 te zien in Museum Kranenburgh in Bergen. 

Zand

Charlotte Caspers: 'Het gesteente waaruit onze aardkorst bestaat, slijt heel langzaam, door zowel mechanische als chemische processen. Groot wordt steeds kleiner: rotsblok, kei, grind, zand, silt…

De benamingen van deze nieuwe gedaantes van steen worden bepaald door afmetingen: een deeltje dat tussen de 63 µ en 2 mm meet, kennen we als zandkorrel. Water, wind en ijs vormen en verplaatsen de korrels verder. 

De exacte samenstelling en het uiterlijk van een mengsel korrels, zand, hangen voor een groot deel samen met de plaats van herkomst en de sortering die onderweg plaatsgevonden heeft.

Het zand ten zuiden van bijvoorbeeld Bergen is voornamelijk door de Rijn gebracht en bevat meer kalk en ijzeroxides dan het zand aan de noordkant, dat door een riviersysteem vanuit Scandinavië is aangevoerd. Het verschil in samenstelling is terug te zien in de plantengroei in de duinen, maar ook aan de kleur van het zand zelf. Het zuidelijke zand is donkerder en geler dan het noordelijke.'

Zeewier

'In het zoute water dat het grootste gedeelte van het aardoppervlak bedekt, leeft een veelzijdige groep organismen: algen - ook wel wieren genoemd. Maat en uiterlijk kunnen flink verschillen, maar allemaal doen ze aan fotosynthese en brengen zodoende de nodige zuurstof de atmosfeer in. De grotere, met het blote oog zichtbare exemplaren noemen we zeewier. 

Anders dan landplanten hebben wieren geen complex vatensysteem of wortels en nemen ze hun voedsel direct uit het water op. Om niet door de stroming te worden meegevoerd moeten ze zichzelf vastleggen. Dat kan door verankering aan een stevige ondergrond zoals een steen of rotsblok, maar bijvoorbeeld ook door zich aan een ander wier te hechten.

In vergelijking met rotskusten zoals die van het Schotse eiland Mull, biedt de zanderige Nederlandse kust aan zeewier maar weinig houvast. Gelukkig blijken door de mens aangelegde zaken, zoals dijken en windmolens, ook een geschikte ondergrond om op te groeien.'

Bomen

'Rechtop en als een baken in het landschap verbindt de boom met zijn wortels en takken letterlijk hemel en aarde. En ook figuurlijk staat de boom dikwijls symbool voor de verbinding tussen het onzichtbare en zichtbare. 

Zo zou de linde het eeuwige leven hebben, de taxus een portaal tussen leven en dood zijn, en heeft God zelf twee bomen in zijn paradijs geplant: de levensboom en de boom van de kennis van goed en kwaad. Daar kan natuurlijk aan getwijfeld worden, maar duidelijk is dat mens en boom van meet af aan nauw met elkaar verbonden zijn.

In onze jachtige wereld wordt de boom vaak als een sta-in-de-weg gezien en moet hij het veld ruimen. Gelukkig komt er ook steeds meer waardering voor de vele diensten die de boom ons bewijst, want iets wat er mensenlevens over doet om volwassen te worden, krijg je niet zomaar terug als je het weghaalt.'

Bijenwas

'Ontelbare bloemen moet een bij bezoeken om één gram was te kunnen produceren, waarmee ze de zeshoekige raten bouwt ter huisvesting en bescherming van de kolonie. Deze bijenwas is goed te modelleren, ruikt lekker, is waterafstotend en bederft niet, kortom een bruikbaar goedje waar ook de mens al duizenden jaren raad mee weet. 

Als waar wondermiddel kende het in de loop van de geschiedenis veel toepassingen. Teksten werden geschreven in het gele oppervlak van wastafels, kleurige pigmenten werden met was gebonden tot verf en menig beeldhouwer modelleerde zijn beeld, voor het in brons te gieten, eerste in zachte was. En de waskaarsen, die zo een zuiver licht geven, waren geliefd en wijdverbreid.

De hardwerkende bij is door veel dichters en schrijvers, zoals Vergilius in de eerste eeuw voor Christus in zijn Bijentuin, geprezen. Dat kwam voort uit verwondering en bewondering, maar wie weet, ook wel een beetje uit schuldgevoel over het wegnemen van haar kostbare materialen.'

Papier

'Wij mensen laten graag onze sporen na in de tijd. Via oppervlakten zoals rotswanden, boombast, kleitabletten en dierenhuiden kwamen we uiteindelijk uit bij de ideale drager voor onze verhalen: papier. 

Vellen gedroogde cellulosepulp, sterk en handzaam. Hoewel de benodigde grondstof - plantenstengels – overvloedig aanwezig was in de natuur en de wesp reeds lang delicate papieren nesten bouwde, werd papier ‘pas’ zo’n 2000 jaar geleden in China uitgevonden. 

Zoals vaker het geval is bij grote uitvindingen, werden reeds bestaande zaken gecombineerd: in het geval van papier gaat het om textiel (in water geweekt en tot losse vezels geslagen) en een soort zeef. Via handel en migratie reisden het nieuwe materiaal en bijbehorende ambacht vervolgens langzaam richting Europa.

Tegenwoordig wordt het meeste papier in grote fabrieken gemaakt van uit hout gewonnen cellulose of van oud papier. De hier getoonde papieren zijn echter van linnen en katoen gemaakt en met de hand geschept.'

Vlinders

'Zwart Weeskind, Snuituil, Atalanta, Appeltak en Groot Avondrood, het zijn de sprookjesachtige namen van leden van een al even sprookjesachtige orde binnen het insectenrijk: de zogenaamde ‘schubvleugeligen’, beter bekend als (nacht)vlinders. 

Grote aantallen microscopisch kleine schubben liggen als dakpannen op hun vleugels en zorgen niet alleen voor kleur, maar ook voor bescherming en hulp bij het vliegen. De vlinder begint zijn leven als kleine rups zonder vleugels en vreet zichzelf vol met de waardplant waarop hij uit zijn eitje kroop. Wanneer er genoeg gegeten is, verpopt hij zich en verandert in een vlinder. Door deze gedaantewisseling staat de vlinder vaak symbool voor transformatie of wedergeboorte.

In Nederland leven zo’n 2.400 soorten vlinders, waarvan er slechts 53 dagvlinders zijn. In meerderheid dus, maar minder bekend, vormen de nachtvlinders een erg diverse groep, van groot tot heel klein, van ’s nachts opererend tot overdag actief en van grijsgrauw tot fel gekleurd.'

De serie Kijken met Caspers zie je vanaf zaterdag 27 september 2025, elke zaterdag om 20.40 uur bij AVROTROS op NPO 2.